سندرم متابولیک و هر آنچه درباره آن نمی دانید

سندرم متابولیک یک اصطلاح عمومی برای گروهی از اختلالات است که می تواند خطر بیماری قلبی، دیابت نوع ۲، کبد چرب و سکته را افزایش دهد. همچنین به عنوان سندرم X یا نشانگان مقاومت به انسولین شناخته می شود و باعث ایجاد چاقی شکمی، افزایش سطح قند خون، فشار خون بالا، افزایش سطح کلسترول و تری گلیسیرید در خون می باشد.

داشتن همه این شرایط به طور همزمان ضروری نیست و داشتن هر یک از آنها سندرم متابولیک نیست. با این حال، دارا بودن سه یا بیشتر از این شرایط، به معنای سندرم متابولیک است و فرد را واجد شرایط مراقبت‌های مناسب مرتبط با آن می‌کند تا از یک بیماری جدی‌تر مانند حمله قلبی یا سکته در امان باشد.

علت ایجاد سندرم متابولیک

عوامل ایجاد کننده و مسیرهای دخیل در ایجاد سندرم متابولیک بسیار پیچیده هستند و هنوز در دست تحقیق هستند. رژیم غذایی شامل کربوهیدرات ها، چربی ها و پروتئین ها در بدن انسان متابولیزه و تجزیه می شود تا انرژی تامین شود. عدم تعادل بین تامین غذا و مصرف انرژی باعث ایجاد اختلال متابولیک در بدن می شود که می تواند منجر به ایجاد مقاومت به انسولین، التهاب مزمن، فشار خون بالا و تصلب شرایین شود. برخی از عواملی که در ایجاد سندرم متابولیک نقش دارند عبارتند از:

• چاقی و سبک زندگی کم تحرک: عدم فعالیت بدنی در شرایط پرخوری می تواند منجر به تجمع بیش از حد چربی در اطراف کمر و در نتیجه مقاومت به انسولین، افزایش تری گلیسیرید و سایر اثرات سندرم متابولیک شود.
• استرس: استرس جسمی و روحی می تواند تعادل هورمونی محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال را مختل کند و منجر به افزایش سطح هورمون استرس به نام کورتیزول شود. کورتیزول باعث ترشح بیشتر انسولین و تولید گلوکز می شود که در نهایت منجر به تجمع بافت چربی و چاقی، مقاومت به انسولین، اختلال چربی خون و فشار خون بالا می شود.
• اختلال در خواب: کمبود خواب یا قطع شدن خواب در زمینه عوامل خطر دیگر نیز می تواند باعث اختلال در تعادل هورمونی محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-آدرنال شود و منجر به تولید افزایش سطح کورتیزول شود و اثراتی مشابه استرس ایجاد کند.
• آپنه انسدادی خواب: مطالعات جدید ارتباط این اختلال را با سندرم متابولیک نشان داده است. آپنه انسدادی خواب وضعیتی است که به دلیل عملکرد نامناسب عضلات گلو، باعث انسداد راه هوایی و قطع تنفس و در نتیجه اختلال در خواب می شود. این اختلال باعث فشار خون بالا، اختلالات خلقی، سردرد، مشکل تمرکز و مشکلات دیگر می شود.

عوامل خطر برای سندرم متابولیک

عوامل زیر می تواند افراد را در معرض خطر بالاتر ابتلا به سندرم متابولیک قرار دهد.

• افزایش سن
• ژنتیک و سابقه خانوادگی
• مصرف زیاد انواع قندها
• رژیم غذایی نامناسب
• فعالیت بدنی و ورزش کمتر
• خواب مختل شده
• افزایش استرس جسمی و روحی
• مصرف زیاد الکل
• داشتن اختلالات خلقی و استفاده از داروهای روان گردان

علائم سندرم متابولیک

• چربی اضافی در اطراف کمر: علامت اصلی سندرم متابولیک چاقی مرکزی است که به عنوان چاقی مردانه، احشایی یا سیبی شکل نیز شناخته می شود و به دلیل تجمع بافت چربی در اطراف کمر و تنه است.
• فشار خون بالا: فشار خون بالا یکی از مهم ترین علائمی است که می تواند منجر به سکته شود.
• سطح قند خون بالا: ممکن است سطح قند خون فرد دچار اختلال شود و در محدوده دیابت یا در مرحله پیش دیابت باشد. این موارد، باعث افزایش تکرر ادرار و احساس گرسنگی یا خستگی زیاد در فرد می شود.
• اختلال در سطح کلسترول و تری گلیسیرید خون: ممکن است سطح تری گلیسیرید و کلسترول LDL (کلسترول بد) و سطوح پایین کلسترول HDL (کلسترول خوب) وجود داشته باشد.
• گزانتوما یا گزانتلاسما: در صورت داشتن سطوح بالای چربی در خون برای مدت طولانی، این تجمع چربی در اطراف چشم یا پوست است.
• آکانتوز نیگریکانس و هیرسوتیسم: اگر مقاومت به انسولین همراه با قند خون بالا یا دیابت باشد، ممکن است این علائم دیده شود. آکانتوز نیگریکانس وجود لکه‌های تیره‌تر و ضخیم‌تر روی چین‌های پوستی مانند پشت گردن یا زیر بغل است. هیرسوتیسم، رشد یا الگوی غیر طبیعی مو است.

تشخیص سندرم متابولیک

سندرم متابولیک یک بیماری چند عاملی است. برای تشخیص، پزشک، بیمار را از نظر علائم ذکر شده در بالا معاینه خواهد کرد، مانند اندازه گیری دور کمر، فشار خون، هیرسوتیسم، گزانتلاسما، آکانتوز نیگریکانس و غیره. همچنین ممکن است برای بررسی سطوح تری گلیسیرید، LDL و HDL و سطح قند، آزمایش خون تجویز کند.

بر اساس دستورالعمل های موسسه ملی قلب، ریه و خون (NHLBI) و انجمن قلب آمریکا (AHA)، داشتن هر سه اختلال از پنج اختلال زیر باعث تشخیص سندرم متابولیک می شود.

• گلوکز خون (ناشتا): بیشتر یا مساوی ۱۰۰ میلی گرم در دسی لیتر
• اندازه گیری فشار خون (سیستولیک/دیاستولیک): بیشتر یا مساوی ۱۳۰/۸۵ میلی متر جیوه
• تری گلیسیرید خون: بیشتر یا مساوی ۱۵۰ میلی گرم در دسی لیتر
• کلسترول HDL خون: کمتر از ۴۰ میلی گرم در دسی لیتر در مردان یا کمتر از ۵۰ میلی گرم در دسی لیتر در زنان
• دور کمر بزرگتر یا مساوی ۱۰۲ سانتی متر (۴۰ اینچ) در مردان یا بیشتر یا مساوی ۸۸ سانتی متر (۳۵ اینچ) در زنان.

همچنین اختلالات زیر می تواند با سندرم متبولیک مرتبط باشد و برای تشخیص کارآمد و مدیریت مناسب باید عمیق تر بررسی شود.

• سندرم تخمدان پلی کیستیک
• آپنه انسدادی خواب
• اختلالات سیستم هورمونی رنین و آلدوسترون
• هیپرکلسترولمی خانوادگی (بالا بودن کلسترول)
• اختلال عملکرد تیروئید
• فئوکروموسیتوم (داشتن تومور در غدد فوق کلیه)

درمان سندرم متابولیک

کاهش وزن و تغییر سبک زندگی: تلاش برای کاهش وزن و داشتن سبک زندگی سالم از موارد ضروری برای درمان سندرم متابولیک است. پزشک ممکن است به بیمار توصیه کند که رژیم غذایی خود را اصلاح کند، مواد غذایی حاوی کربوهیدرات را کاهش دهد و ورزش های منظم را برای جلوگیری از چاقی و عواقب مربوط به آن انجام دهد.

داروهای مقاومت به انسولین: برخی مطالعات استفاده از متفورمین برای بهبود مقاومت به انسولین را توصیه کرده‌اند.

درمان دیابت: اگر بیمار ابتلا به دیابت نوع ۲ باشد، پزشک برخی از داروها را برای کنترل مناسب سطح قند خون تجویز می کند. این داروها شامل بیگوانیدها (متفورمین)، تیازولیدین دیون ها (روزیگلیتازون) و غیره هستند.

درمان فشار خون: در صورت داشتن فشارخون بالا، پزشک داروهایی برای کنترل فشار خون تجویز می کند. این داروها عبارتند از دیورتیک ها (تیازید) و مهارکننده های ACE (کاپتوپریل، انالاپریل) و غیره.

مدیریت افزایش سطح کلسترول: پزشک، داروهایی را برای کنترل سطح تری گلیسیرید و کلسترول خون تجویز می کند. این داروها عبارتند از استاتین ها (آتورواستاتین، روزوواستاتین)، نیاسین، فنوفیبرات ها و غیره.

همچنین ممکن است به عنوان پیشگیری اولیه از عوامل خطر قلبی عروقی به بیمار آسپرین داده شود.

نتیجه

سندرم متابولیک درمان نشده می تواند منجر به عوارض متعددی مانند حمله قلبی، سکته، دیابت نوع ۲، بیماری کبد چرب غیرالکلی، برخی سرطان ها، پره اکلامپسی و غیره شود.

این بیماری ها از علل اصلی افزایش مرگ و میر در میان سالمندان هستند. با اصلاح سبک زندگی، درمان و پیگیری های منظم، بسیاری از این عوارض، مدیریت و کنترل خواهد شد.

انجام آزمایش سندرم متابولیک در آزمایشگاه جردن

آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن با بیش از ۲۰ سال سابقه فعالیت آمادگی دارد تا تمامی آزمایش های بالینی، ژنتیک و پاتولوژی را در محل آزمایشگاه و یا در منزل انجام دهد.

شما می توانید جهت هماهنگی اعزام نمونه گیر به محل با شماره های ۰۹۱۲۸۹۰۵۰۶۵ و ۰۹۱۲۸۹۰۵۰۶۶ تماس حاصل فرمایید.

گردآورنده: بخش علمی آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن- خانم سعیده گوهری

تایید صحت علمی : جناب اقای دکتر شاهین مرتضی بیگی