سرطان زمانی شروع می شود که سلول های بدن شروع به رشد خارج از کنترل میکنند. سلول ها در هر قسمت از بدن می توانند به سلول های سرطانی تبدیل شوند و سپس به سایر نقاط بدن گسترش یابند.
سرطان پروستات زمانی شروع میشود که سلول های غده پروستات شروع به رشد خارج از کنترل میکنند. پروستات غده ای است که فقط در مردان یافت می شود. مقداری از مایعی که بخشی از مایع منی است، را میسازد.
پروستات در زیر مثانه (ارگان تو خالی که در آن ادرار ذخیره می شود) و جلوی راست روده (اخرین قسمت روده) قرار دارد. درست در پشت پروستات غددی به نام وزیکول منی وجود دارد که حجم بیشتری از مایع منی را میسازد. مجاری ادراری، لوله ای است که ادرار و مایع منی را از طریق آلت تناسلی به خارج از بدن می رساند که از مرکز پروستات می گذرد.
اندازه پروستات می تواند با افزایش سن مرد تغییر کند. در مردان جوان تر، به اندازه یک گردو است، اما در مردان مسن می تواند بسیار بزرگتر باشد. ما در این مطلب از سایت آزمایشگاه جردن سعی بر آن داریم علاوه بر ارائه توضیحاتی در خصوص سرطان پروستات آزمایشهای مورد نیاز را مورد بررسی قراردهیم. با ما همراه باشید.
انواع سرطان پروستات
تقریبا تمام سرطان های پروستات آدنوکارسینوم است. این سرطان ها از سلول های غده پروستات (سلول هایی که مایع پروستات را که به مایع منی اضافه می شود می سازند) ایجاد می شوند.
انواع دیگری از سرطان که می تواند در پروستات شروع شوند عبارتند از :
- کارسینوم های سلول کوچک
- تومور های عصبی غدد درون ریز( به غیر از کارسینوم های سلول کوچک)
- کارسینوم سلول های انتقالی
- سارکوما ها
این نوع از سرطانهای پروستات نادر هستند.
عوامل خطر سرطان پروستات
هر چیزی که خطر ابتلا به بیماری مانند سرطان را افزایش دهد، عامل خطر گویند.
- سن
- نژاد/قومیت
- موقعیت جغرافیایی
- سابقه خانوادگی
- تغییر ژنها
چندین تغییرژن ارثی (جهش) خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش می دهد. برای مثال :
جهش های ارثی ژن های BRCA1,2
این ژن ها با افزایش خطر سرطان سینه و تخمدان در برخی خانواده ها مرتبط هستند، همچنین می توانند خطر سرطان پروستات در مردان را افزایش دهند.( بویژه در BRCA2)
مردان مبتلا به سندرم لینچ [به سرطان روده در سایت مراجعه نمایید(همچنین به عنوان سرطان کولورکتال غیر پولیپوز یا HNPCC نیز شناخته می شود)]
بیماری ناشی از تغییرات ژنی ارثی، خطر ابتلا به تعدادی از جمله سرطان پروستات را افزایش می دهد.
عواملی که اثرات کمتری بر سرطان پروستات دارند:
- رژیم غذایی
- چاقی
- سیگار کشیدن
- قرار گرفتن در معرض مواد شیمیائی
- التهاب پروستات
- عفونت های مقاربتی (عفونت های مقاربتی مانند (سوزاک یا کلامیدیا ) ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را افزایش دهند، زیرا می توانند منجر به التهاب پروستات شوند.)
- وازکتومی
چه چیزی باعث سرطان پروستات می شود؟
سرطان پروستات در اثر تغییر در DNA سلولهای طبیعی پروستات ایجاد میشود.
برخی از ژنها، زمان رشد سلول ها، تقسیم به سلول های جدید و مرگ انها را کنترل می کنند:
انکوژن ها: ژنهایی که به رشد، تقسیم و زنده ماندن سلولها کمک می کنند.
ژنهای سرکوبگر تومور: ژنهایی که به طور معمول رشد سلولی را تحت کنترل نگه می دارند، اشتباهات DNA را ترمیم می کنند یا باعث می شوند سلولها در زمان مناسب بمیرند.
تغییرات DNA را می توان از والدین به ارث برد یا در طول زندگی فرد به دست آورد.
جهش های ژنی ارثی
این نوع جهش های ژنی می توانند از نسلی به نسل دیگر منتقل شوند(به ارث برده شوند) و در تمام سلول های بدن یافت می شوند. تغییرات ژنی ارثی حدود ۱۰% از سرطان های پروستات را تشکیل می دهند. سرطان ناشی از ژنهای ارثی را سرطان ارثی می نامند. چندین ژن جهش یافته ارثی با سرطان پروستات ارثی مرتبط هستند، از جمله:
BRCA1,2
این ژنها، ژنهای سرکوب کننده تومور هستند که معمولا به ترمیم اشتباهات در DNA سلول کمک می کنند(یا اگر اشتباه قابل رفع نباشد باعث مرگ سلول می شود). جهش های ارثی در این ژنها بیشتر باعث سرطان سینه و تخمدان در زنان می شوند. اما تغییرات در این ژنها (بویژه BRCA2) تعداد کمی از سرطان های پروستات را نیز شامل می شود.
CHEK2, ATM, PALB2, RAD51D
جهش در این ژنهای ترمیم کننده DNA ممکن است باعث برخی از سرطان های پروستات شود.
ژنهای ترمیم نا هماهنگی DNA ( مانند MSH2, MSH6,MLH1, PMS2)
این ژنها معمولا به رفع اشتباهات (عدم تطبیق) در DNA کمک می کنند، زمانی که یک سلول در حال آماده شدن برای تقسیم به ۲ سلول جدید است، ایجاد می شود. مردانی که جهش های ارثی در هریک از این ژنها را دارند، وضعیتی به نام سندرم لینچ [(همچنین به عنوان سرطان کولورکتال غیر پولیپوز ارثی یا HNPCC شناخته می شود) جهت مطالعه به سرطان کولون در سایت مراجعه نمایید] دارند و در معرض افزایش خطر ابتلا به سرطان روده بزرگ، پروستات و برخی سرطان های دیگر هستند.
RNASEL (قبلا HPC1 بود)
عملکرد طبیعی این ژن سرکوبگر تومور این است که به سلول ها کمک می کند زمانی که مشکلی در داخل آنها اتفاق بیفتد، بمیرند. جهش های ارثی در این ژن ممکن است به سلول های غیر طبیعی اجازه دهد بیشتر حد طبیعی عمر کنند، که می تواند منجر به افزایش خطر ابتلا به سرطان پروستات شود.
HOXB13
این ژن در رشد غده پروستات مهم است. جهش در این ژن با شروع زودرس سرطان پروستات (سرطان پروستات که در سنین پایین تشخیص داده می شود) که در برخی خانواده ها وجود دارد، مرتبط است.
جهش های ژنی اکتسابی
برخی از ژنها در طول زندگی فرد دچار جهش می شوند و این نوع جهش ها به کودکان منتقل نمی شود. این تغییرات فقط در سلول هایی که از سلول های جهش یافته اصلی به دست می ایند، دیده می شود. به این نوع جهش ها، جهش های اکتسابی گفته می شود. به نظر می رسد بیشتر جهشهای ژنی مربوط به سرطان پروستات در طول زندگی یک مرد ایجاد می شود.
آیا میتوان از سرطان پروستات جلوگیری کرد؟
هیچ راه مطمئنی برای پیشگیری از سرطان پروستات وجود ندارد. بسیاری از عوامل خطر مانند سن، نژاد و سابقه خانوادگی قابل کنترل نیستند. اما مواردی که می توانید با انجام دادن آنها به کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات کمک کنید.
وزن، فعالیت فیزیکی و رژیم غذایی
برخی از مطالعات خطر ابتلا به سرطان پروستات را در مردانی که رژیم غذایی آنها سرشار از کلسیم و لبنیات است، را نشان می دهد.
ویتامین ها، مواد معدنی و سایر مکمل ها
برخی از مطالعات اولیه نشان می دهد که مصرف مکمل های ویتامین E یا سلنیوم ممکن است خطر ابتلا به سرطان پروستات را کاهش دهند.
برخی تحقیقات اولیه فواید احتمالی پروتئین سویا( موسوم به ایزوفلاون) را در کاهش خطر ابتلا به سرطان پروستات را نشان داده اند.
داروها
۵-آلفا ردوکتاز آنزیمی در بدن است که تستوسترون را به دی هیدروتستوسترون (DHT)، هورمون اصلی که باعث رشد پروستات می شود، تبدیل می کند. داروهایی به نام مهار کننده ۵-آلفا ردوکتاز مانند فیناستراید با ممانعت از فعالیت آنزیم از ساخت DHT جلوگیری می کند. این داروها برای درمان هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH) رشد غیر سرطانی پروستات استفاده می شود.
برخی تحقیقات نشان می دهد که مردانی که روزانه آسپیرین مصرف می کنند ممکن است کمتر در معرض خطر ابتلا به سرطان پروستات و مرگ ناشی از آن باشند.
علائم و نشانههای سرطان پروستات
بیشتر سرطان های پروستات در مراحل اولیه و از طریق غربالگری کشف می شوند. سرطان پروستات اولیه معمولا هیچ علامتی ایجاد نمی کند. سرطان های پیشرفته تر پروستات گاهی اوقات میتوانند علائمی مانند:
- مشکلات ادرار کردن، از جمله جریان آهسته یا ضعیف ادرار یا نیاز به دفع بیشتر ادرار، بویژه در شب
- خون در ادرار یا منی
- مشکل در نعوذ (اختلال نعوذ یا ED)
- درد در باسن، پشت (ستون فقرات)، قفسه سینه، یا سایر نواحی ناشی از سرطان که به استخوانها گسترش یافته است.
- ضعف یا بی حسی درپاها یا حتی از دست دادن کنترل مثانه یا روده در اثر فشار سرطان به نخاع
بیشتر این مشکلات به احتمال زیاد ناشی از چیزی غیر از سرطان پروستات است. به عنوان مثال، مشکل در ادرار کردن اغلب ناشی از هیپرپلازی خوش خیم پروستات (BPH)، رشد غیر سرطانی پروستات باشد.
مراحل سرطان پروستات
سیستم مرحله بندی روشی استاندارد برای تیم مراقبت از سرطان است که برای توصیف میزان گسترش سرطان استفاده می شود.
مرحله I
تومور را نمی توان در طول DRE احساس کرد یا در طول تصویر برداری (مثلا سی تی اسکن یا سونوگرافی ترانس رکتال) مشاهده نشده است. ممکن است زمانی که جراحی برای یک بیماری پزشکی دیگر انجام می شود، پیدا شود.
IA
تومور به طور تصادفی در طی یک روش جراحی که برای هیپرپلازی خوش خیم پروستات(BPH) استفاده می شود، کشف می شود که رشد غیر طبیعی سلول های خوش خیم پروستات است. سرطان تنها در ۵ درصد یا کمتر از بافت برداشته شده، یافت می شود.
IB
تومور به طور تصادفی در طی جراحی BPH یافت می شود. سلول های سرطانی در بیش از ۵% از بافت برداشته شده، شناسائی می شود.
IC
تومور در طول بیوپسی سوزنی که به دلیل افزایش سطح PSA انجام شده است، شناسائی می شود.
مرحله II
با توجه به اندازه تومور، پزشک می تواند آن را در طول DRE احساس کند.
IIA
تومور به نصف (یا کمتر) یک طرف پروستات حمله کرده است. سطح PSA بین ۱۰ تا ۲۰ است.
IIB
تومور به بیش از نیمی از یک طرف پروستات گسترش یافته است. سطح PSA کمتر از ۲۰ است.
IIC
سرطان به هر دو طرف پروستات حمله کرده است. سطح PSA کمتر از ۲۰ است.
مرحله III
IIIA
سرطان هنوز به خارج از پروستات گسترش نیافته است. سرطان به غدد لنفاوی مجاور یا سایر نقاط بدن گسترش پیدا نکرده است. سطح PSA حداقل ۲۰ است.
IIIB
سرطان به خارج از پروستات رشد کرده و ممکن است در وزیکول های منی گسترش پیدا کرده، یا به بافت های دیگر در کنار پروستات، مانند اسفنگتر ادرار(عضله ای که ادرار را کنترل می کند)، راست روده، مثانه یا دیواره لگن گسترش پیدا کرده است. به غدد لنفاوی مجاور یا سایر نقاط بدن گسترش پیدا نکرده است. سطح PSA میتواند هر مقداری باشد.
IIIC
سرطان ممکن است خارج از پروستات و در بافت های مجاور گسترش پیدا کرده باشد. به غدد لنفاوی مجاور یا سایر نقاط بدن گسترش پیدا نکرده است. سطح PSA می تواند هر مقداری باشد.
مرحله IV
IVA
تومور ممکن است در بافتهای نزدیک پروستات رشد کند. سرطان به غدد لنفاوی مجاور گسترش یافته است، اما در سایر نقاط بدن پخش نشده است. سطح PSA میتواند هر مقداری باشد.
IVB
تومور ممکن است در بافتهای نزدیک پروستات رشد کند و ممکن است به غدد لنفاوی مجاور گسترش پیدا کرده باشد. به دیگر قسمتهای بدن مانند غدد لنفاوی دورتر، استخوان یا دیگر اندامها گسترش پیدا کرده است. سطح PSA می تواند هر مقداری باشد.
آزمایشهای تشخیصی سرطان پروستات
- سابقه پزشکی و معاینه فیزیکی
- آزمایش خون PSA
آنتی ژن اختصاصی پروستات (PSA) پروتئینی است که توسط سلول های غده پروستات
(اعم از سلول های طبیعی و سلول های سرطانی) ساخته می شود. PSA بیشتر در مایع منی یافت می شود، اما مقدار کمی از آن در خون نیزیافت می شود.
با بالا رفتن سطحPSA احتمال ابتلا به سرطان پروستات افزایش می یابد، اما هیچ نقطه قطعی وجود ندارد که بتواند با اطمینان بگوید که فرد مبتلا به سرطان است.
بسیاری از پزشکان هنگام تصمیم گیری در مورد اینکه ایا ممکن است مردی به آزمایش های بیشتری نیاز دارد یا خیر، از PSA 4 نانوگرم بر میلی لیتر یا بالاتر استفاده می کنند، در حالی که برخی دیگر ممکن است شروع آن را در سطح پائین تر مانند ۲.۵ یا ۳ توصیه کنند. سن مرد در تعیین حد غیر طبیعی تعیین کننده است.
مقادیر نرمال آزمایش PSA
سن افراد | مقادیر نرمال بر حسب نانو گرم در میلی لیتر خون |
تا ۴۰ سال | ۱.۴ |
۴۱-۵۰ سال | تا ۲ |
۵۱-۵۹ سال | تا ۳.۸۹ |
۵۱-۵۹ سال | تا ۵.۴ |
۷۰-۱۲۰ سال | تا ۶.۲۲ |
- اکثر مردان بدون سرطان پروستات دارای سطح PSA کمتر از ۴ نانو گرم در میلی لیتر خون هستند.
هنگامی که سرطان پروستات ایجاد می شود، سطح PSA اغلب از ۴ بالاتر می رود. با این حال سطح زیر ۴ تضمینی برای عدم ابتلای مرد به سرطان نیست. اگر بیوپسی انجام شود، حدود ۱۵% از مردان با PSA زیر ۴ به سرطان پروستات مبتلا خواهند شد. - مردانی که سطح PSA آنها بین ۴ تا ۱۰ است (که اغلب محدوده مرزی نامیده می شود) تقریبا ۱در ۴ شانس ابتلا به سرطان پروستات دارند.
- اگر PSA بیش از ۱۰ باشد، احتمال ابتلا به سرطان پروستات بیش از ۵۰% است.
عواملی که باعث افزایش سطح PSA می شوند
- بزرگ شدن پروستات
- سن بالا
- پروستاتیت
- انزال
- دوچرخه سواری
- برخی از روش های ارولوژیک
- برخی داروها
عواملی که باعث کاهش سطح PSA می شوند
مهار کننده ۵-آلفا ردوکتاز
برخی داروهای دیگر
- Percent-free PSA
PSA به دو شکل عمده در خون وجود دارد. یک شکل به پروتئین های خون متصل است، در حالی که شکل دیگر ازادانه (غیر متصل) گردش می کند. نسبت درصد PSA آزاد به PSA کل ، نسبت مقدار PSA آزاد در گردش خون نسبت به سطح کل PSA است. درصد PSA Free در گردش خون در مردانی که سرطان پروستات دارند کمتر از مردانی است که سرطان پروستات ندارند. اگر نتیجه ازمایش PSA شما در محدوده مرزی (۴ تا ۱۰) باشد، ممکن است از نسبت درصد PSA آزاد به PSAکل برای تصمیم گیری در مورد اینکه آیا بیوپسی پروستات انجام دهید، استفاده شود.
- Complex PSA
این آزمایش به طور مستقیم مقدار PSA متصل به پروتئین های دیگر را اندازه گیری می کند (بخشی از PSA که آزاد نیست). این آزمایش می تواند به جای بررسی PSA کل و آزاد انجام شود و می تواند همان مقدار اطلاعات را بدهد، اما کاربرد زیادی ندارد.
آزمایش هایی که انواع مختلف PSA را ترکیب می کنند
برخی از آزمایش های جدیدتر نتایج انواع مختلف PSA را ترکیب می کنند تا یک نمره کلی بدست اورند که نشان دهنده احتمال ابتلای مرد به سرطان پروستات ( بویژه سرطانی که ممکن است نیاز به درمان داشته باشد. این آزمایش ها شامل:
- شاخص سلامت پروستات PHI
که نتایج PSA کل، ازاد و ترکیب شده را ترکیب می کند.
- آزمایش 4Kscore
که نتایج PSA کل، ازاد، دست نخورده و کالیکرئین انسانی ۲ (hK2) را به همراه برخی عوامل ترکیب می کند.
این آزمایش ها ممکن است در مردان با PSA کمی افزایش یافته مفید باشد تا به تعیین این که آیا بیوپسی انجام شود یا خیر کمک کند.
- PSA velocity
این آزمایش، معیار سرعت افزایش PSA در طول زمان است. به طور معمول سطح PSA با افزایش سن به ارامی بالا می رود. در صورت ابتلای مردی به سرطان پروستات، این سطوح سریعتر افزایش پیدا می کند. اما PSA velocity برای یافتن سرطان پروستات مفید تر از خود سطح PSA است.
- density PSA
سطح PSA در مردانی که پروستات بزرگ تری دارند بالاتر است. چگالی PSA (PSAD) گاهی اوقات برای مردانی که غدد پروستات بزرگ دارند استفاده می شود تا سعی کنند خود را با آن تنظیم کنند. پزشک، حجم (اندازه) غده پروستات را با سونوگرافی ترانس رکتال اندازه گیری می کند و عدد PSA را بر حجم پروستات تقسیم می کند. تراکم PSA بالاتر نشان دهنده احتمال بیشتر سرطان است. نشان داده شده است که چگالی PSA به اندازه نسبت PSA آزاد به PSA کل مفید نیست.
- محدوده PSA مخصوص سن
سطح PSA در مردان مسن تر بالاتراز مردان جوان تر است، حتی زمانی که سرطان وجود ندارد. در نتیجه PSA در محدوده مرزی ممکن است در یک مرد ۵۰ ساله نگران کننده باشد اما در یک مرد ۸۰ ساله نگرانی کمتری ایجاد کند.
- آزمایش PAP
پروستات اسید فسفات (PAP)، یک گلیکوپروتئین است که توسط غده پروستات تولید می شود، عضوی از گروه متنوع ایزوانزیم ها است که قادر به هیدرولیز استرهای فسفات در محیط اسیدی هستند. PAP یک نشانگر تومور اصلی برای سرطان پروستات به مدت بیش از ۵۰ سال بود. با این حال، PAP دیگر برای غربالگری یا مرحله بندی سرطان پروستات استفاده نمی شود. در بیشتر موارد آنتی ژن اختصاصی پروستات سرم (PSA) به جای آن استفاده می شود. اندازه گیری PAP، قبل از درمان ممکن است اطلاعات پیش آگهی منحصر بفرد و مفید بالینی برای پیش بینی عود در مردانی که تحت عمل جراحی رادیکال پروستاتکتومی برای سرطان بالینی موضعی پروستات قرار می گیرند، استفاده می شود. PAP همچنین ممکن است برای پیگیری پیشرفت بیماری به درمان درمردان تحت درمان با فرسایش آندروژن، مفید باشد.
- PSA3
ازمایش انتی ژن ۳ سرطان پروستات(PSA3)، مواد ژنتیکی (mRNA) را که فقط توسط پروستات تولید می شود را شناسائی می کند. پروتئین PCA3 و mRNA مربوط به آن در سطوح پایین تر در بافت طبیعی پروستات وجود دارد. PSA3 به مقدار زیاد در حدود ۹۰% از سرطان های پروستات وجود دارد. این ازمایش mRNA ژن PSA3 و mRNA PSA را در اولین نمونه ادرار جمع آوری شده پس از معاینه دیجیتال رکتوم (DRE) اندازه گیری می کند. ازمایشگاه ها عددی را بر اساس نسبت mRNA PSA3 به mRNA PSA گزارش می دهند.
- PROLARIS
پرولاریس شامل پنلی از ۴۶ ژن است که اکثر آنها در پیشرفت چرخه سلولی نقش دارند. به طور کمی خطر عود سرطان را در بیمارانی که تحت عمل جراحی رادیکال پروستاتکتومی قرار گرفته اند، تخمین می زند. برای اولین بار، پرولاریس با بررسی ژنهایی که باعث رشد تومور در سطح مولکولی می شوند، اندازه گیری مولکولی مستقیم ظرفیت تومور پروستات برای تقسیم و رشد را دراختیار پزشکان قرار می دهد.
- آزمایش درمان هدفمند
درمان هدفمند نوعی از درمان سرطان است که از داروها بر اساس ژنتیک هر فرد برای شناسائی و حمله به سلول های سرطانی استفاده می شود در حالی که آسیب کمی به سلول های طبیعی وارد می کند. در آزمایشگاه ژنتیک همه آزمایش های مربوط به این موارد انجام می شود.
مهارکننده های PARP
آنزیم های PARP معمولا در یک مسیر برای کمک به ترمیم DNA اسیب دیده در داخل سلول ها نقش دارد. ژنهای BRCA (BRCA1,2) نیز معمولا در مسیر متفاوتی از ترمیم DNA درگیر هستند و جهش در آن ژنها می تواند آن مسیر ها را مسدود کند. داروهایی مانند Rucaparib(Rubraca) و Olaparib(Lynparza) با مسدود کردن مسیر PARP، ترمیم DNA آسیب دیده را برای سلول های توموری با ژن غیر طبیعی(جهش یافته) BRCA سخت می کند که اغلب منجر به مرگ سلول ها میشود. پزشک جهت بررسی وجود یا عدم وجود جهش در این ژن ازمایش های ژنتیک را تجویز می کند.
- معاینه رکتال دیجیتال DRE
- بیوپسی پروستات
- آزمایش های ژنتیک
انواع بیماری زا در ژن ها، مانند BRCA2,BRCA1، ژنهای ترمیم عدم تطابق( مانند MSH2,6) و HOXB13 خطر متوسط سرطان پروستات را در طول زندگی ایجاد می کنند. برخی از آنها مانند BRCA2 دارای ارتباط بالینی در درمان و غربالگری سرطان پروستات هستند.
- تست های تصویر برداری
- سونوگرافی ترانس رکتال
- MRI
- اسکن استخوان
- اسکن PET
- سی تی اسکن CT scan
- بیوپسی غدد لنفاوی
درمان سرطان پروستات
- جراحی پروستات
- پرتو درمانی
- هورمون درمانی
- شیمی درمانی
- ایمنی درمانی
- کرایو تراپی
- درمان هدفمند
با مراجعه به بهترین آزمایشگاه پزشکی در تهران میتوان با تکیه بر نتایج درست و دقیق روند درمان را به خوبی پیش گرفت.
References:
www.cancer.org
www.cancercenter.com
www.hopkinesmediciene.org
www.webMD.com
www.myclevelandclinic.org
www.mdanderson.org
www.emedicine.medscape.com
DeVita principles and practice of oncology
Henry’s clinical diagnosis and management by laboratory method
Mosby’s manual of diagnostic and laboratory tests
نویسنده متن : اصغر عباسی ملکی