بیماری دیابت شیرین، وضعیتی است که در آن قند بیش از حد در خون وجود دارد. افراد مبتلا در تبدیل گلوکز (نوعی قند) به انرژی دچار مشکل هستند که منجر به سطوح بالای قند در خون (هیپرگلیسمی) می شود.
سطح گلوکز خون به طور معمول توسط هورمونی به نام انسولین کنترل می شود. این اختلال زمانی اتفاق می افتد که پانکراس قادر به تولید انسولین کافی نباشد یا زمانی که بدن نمی تواند از انسولین استفاده کند زیرا در برابر آن مقاوم است.
انواع مختلفی از آن وجود دارد:
- دیابت نوع ۱
- دیابت نوع ۲
- دیابت حاملگی، زمانی اتفاق می افتد که یک زن در طول بارداری سطح گلوکز خون بالایی داشته باشد.
پیش دیابت، سطح گلوکز خون بالاتر از حد طبیعی است، اما به اندازه کافی برای تشخیص این اختلال بالا نیست.
علائم دیابت چیست؟
علائم شایع آن عبارتند از:
- بسیار تشنه یا گرسنه بودن
- دفع ادرار بیشتر از حد معمول
- احساس خستگی
- کاهش وزن بدون دلیل (برای دیابت نوع ۱)، یا افزایش تدریجی وزن (برای دیابت نوع ۲)
- بریدگی هایی که به آرامی بهبود می یابند
- خارش پوست یا عفونت های پوستی
- تاری دید
دیابت نوع ۱ معمولاً به سرعت تشخیص داده می شود زیرا علائم می توانند به طور ناگهانی ظاهر شوند.
بسیاری از افراد دارای دیابت نوع ۲ اصلا علائمی ندارند یا علائمی دارند که برای مدت طولانی مورد توجه قرار نمی گیرد.
علت ابتلا به دیابت
بر اساس نوع دیابت علل متفاوتی وجود دارد:
- دیابت نوع ۱
دیابت نوع ۱ یک وضعیت خودایمنی است. سیستم ایمنی بدن به سلول های پانکراس که انسولین تولید می کنند واکنش می دهد.
علت دقیق این واکنش هنوز مشخص نیست. رژیم غذایی و سبک زندگی معمولا عوامل تاثیرگذار در ابتلا به دیابت نوع ۱ نمی باشند. تحقیقات نشان می دهد که هم ژنتیک و هم محیط ممکن است در ایجاد دیابت نوع ۱ نقش داشته باشند.
- دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ به آرامی اتفاق می افتد. به تدریج هورمون انسولین در بدن بی اثر می شود و در نتیجه لوزالمعده، انسولین بیشتری تولید می کند. در نهایت سلول های تولید کننده انسولین فرسوده شده و کارایی خود را از دست می دهند. در دیابت نوع ۲ انسولین کم اثر است.
ریسک ابتلا به دیابت نوع ۲ با عوامل خاصی افزایش می یابد:
- سابقه خانوادگی
- سطوح پایین فعالیت بدنی
- رژیم غذایی ضعیف
- چاق بودن یا اضافه وزن، به خصوص در اطراف کمر
- داشتن فشار خون بالا
- در دوران بارداری، هورمون هایی که باعث تغذیه کودک می شوند، اثر بخشی انسولین را کاهش می دهند. اگر لوزالمعده قادر به تولید انسولین کافی نباشد، سطح گلوکز خون افزایش می یابد و فرد به دیابت بارداری مبتلا می شود.
تشخیص دیابت
اگر پزشک مشکوک به این اختلال باشد، آزمایش خون را تجویز و سطح گلوکز خون را بررسی می کند که معمولا شامل آزمایش های زیر است:
- آزمایش گلوکز خون: ممکن است به صورت ناشتا (عدم خوردن غذا برای چند ساعت) یا بدون هیچ گونه آمادگی خاصی (تست قند خون تصادفی یا غیر ناشتا) انجام شود.
- تست تحمل گلوکز خوراکی (OGTT): این آزمایش شامل نوشیدن یک نوشیدنی شیرین و سپس آزمایش سطح گلوکز ۱ تا ۲ ساعت بعد است.
- آزمایش HbA1c: برای انجام این آزمایش به ناشتا بودن نیاز نیست زیرا سطح گلوکز را مستقیماً آزمایش نمی کند. این تست نشان می دهد که در چند ماه گذشته چقدر قند در خون فرد وجود داشته است.
در زنان باردار، پزشک به عنوان بخشی از آزمایشات استاندارد قبل از زایمان، دیابت بارداری را غربالگری می کند.
درمان دیابت
اگرچه هیچ درمانی برای دیابت وجود ندارد، اما با تغییر سبک زندگی و داروها قابل کنترل می باشد.
- دیابت نوع ۱
در افراد مبتلا به این نوع، انسولین باید در بدن جایگزین شود که ممکن است از طریق تزریق یا استفاده از پمپ انسولین انجام شود. این روش به کنترل سطح گلوکز خون کمک می کند.
معمولا برای پیشگیری از دیابت نوع ۱ اقدام خاصی وجود ندارد. با این حال، انتخاب سبک زندگی پس از تشخیص می تواند خطر ابتلا به عوارض را کاهش دهد.
- دیابت نوع ۲
دیابت نوع ۲ گاهی اوقات با تغییراتی در سبک زندگی، مانند داشتن یک رژیم غذایی سالم و فعالیت بدنی قابل کنترل است. اما ممکن است نیاز به مصرف داروهایی برای کنترل سطح گلوکز خون باشد. پزشک ممکن است قرص یا داروهای تزریقی (انسولین یا سایر موارد) را تجویز کند. این داروها به حفظ گلوکز خون در محدوده هدف کمک می کنند.
- دیابت بارداری
دیابت حاملگی را اغلب می توان با حفظ سطح گلوکز خون در یک محدوده سالم برای بارداری مدیریت کرد که شامل یک برنامه غذایی سالم و فعالیت بدنی منظم است.
اگر با تغییر سبک زندگی گلوکز خون کنترل نشود، ممکن است به مصرف دارو نیاز باشد.
آیا می توان از دیابت پیشگیری کرد؟
در حالی که دیابت نوع ۱ قابل پیشگیری نیست، شواهد واضحی وجود دارد که نشان می دهد افراد می توانند از ابتلا به دیابت نوع ۲ پیشگیری کنند.
عادات سالمی که می تواند به پیشگیری از این نوع دیابت کمک کند عبارتند از:
- تغذیه سالم
- حفظ وزن مناسب یا کاهش وزن در صورت اضافه وزن یا چاقی
- فعالیت بدنی منظم
عوارض دیابت
دیابت یک بیماری پیچیده است که می تواند کل بدن را تحت تاثیر قرار دهد. از اصلی ترین عوارض آن می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- بیماری قلبی و سکته: افراد مبتلا تا ۴ برابر بیشتر در معرض حمله قلبی یا سکته هستند.
- فشار خون بالا: افراد مبتلا ممکن است به دلیل تغییرات شیمیایی در بدن به فشار خون بالا مبتلا شوند.
- مشکلات پا: این اختلال خطر زخمهای پا، ساق پا و قطع عضو را افزایش میدهد.
- مشکلات بینایی: این بیماری علت اصلی نابینایی قابل پیشگیری در بزرگسالان است.
- بیماری کلیوی: بیماری کلیوی این اختلال شایع ترین علت نارسایی کلیه می باشد.
انجام آزمایش های تشخیصی دیابت توسط آزمایشگاه جردن
اندازه گیری سطح گلوکز خون )آزمایش های GTT – GCT – FBS – BS – HbA1C ) یکی از خدمات قابل ارائه در آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن می باشد .
انجام این آزمایش ها هم به صورت مراجعه حضوری به آزمایشگاه هم به صورت غیر حضوری ( نمونه گیری در منزل) امکان پذیر است و نتیجه آن ظرف یک روز کاری گزارش می گردد.
گردآورنده: بخش علمی آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن- خانم سعیده گوهری
تایید صحت علمی : جناب آقای دکتر شاهین مرتضی بیگی