بیماری بروسلوز یکی از مهم ترین بیماری های مشترک انسان و دام بوده و از طریق ورود باکتری بروسلا به بدن، ایجاد می شود. عامل بیماری بروسلوز، باکتری های داخل سلولی اختیاری (Facultative) ، گرم منفی، غیر متحرک ( بدون تاژک) و میله ای شکل ( کوکوباسیل) هستند که از طریق دام به انسان منتقل می گردد . به بیماری بروسلوز، تب مالت، تب مدیترانه ای ، تب مواج، تب جبل الطارق و … نیز می گویند.
این بیماری با نام سر دیوید بروس، کاشف باکتری در سال ۱۸۸۶، نام گذاری شده است.
لازم به ذکر است که هر ساله حدود ۵۰۰۰۰۰ مورد مبتلا به بیماری بروسلوز در سراسر جهان وجود دارد اما در ایالات متحده بیماری بروسلوز نادر است و به طور میانگین هر ساله تعداد مبتلایان بین ۱۰۰ تا ۲۰۰ نفر می باشد.
انواع باکتری تب مالت یا بروسلا
گونه های زیادی از باکتری بروسلا شناسایی شده اند اما ۴ گونه ی زیر بیماری زایی انسانی متوسط تا قابل توجهی دارند :
۱- بروسلا ملیتنسیس(B. melitensis) قابل انتقال از گوسفند و بز
۲- بروسلا سوئیس (B.suis) قابل انتقال از خوک
۳- بروسلا آبورتوس (B. abortus) قابل انتقال از گاو
۴- بروسلا کنیس (B. canis) قابل انتقال از سگ
بروسلا ملیتنسیس و سوئیس بالاترین بیماری زایی را دارند، در حالیکه آبورتوس و کنیس بیماری زایی متوسطی دارند. عمده موارد تب مالت انسانی در ایران به علت بروسلا ملیتنسیس می باشد.
بیماری بروسلوز، در جمعیت جوانان شیوع بیشتری داشته و همچنین در کودکان کشورهای در حال توسعه به دلیل فقدان پاستوریزاسیون شایع تر است.
علائم بیماری تب مالت (بیماری بروسلوز)
دوره ی نهفتگی بیماری بروسلوز ( فاصله زمانی ورود باکتری به بدن تا بروز علائم) معمولا بین ۱ تا ۳ هفته و گاها تا ۶ ماه طول می کشد. بر اساس شدت بیماری و علائم، بیماری به سه شکل حاد، تحت حاد و مزمن طبقه بندی می شود:
فرم حاد: علائم شامل درد عمومی بدن به خصوص درد پشت، لرز شدید و ناگهانی، تعریق شدید، بی اشتهایی و ضعف و بی حالی می باشد. در این مرحله ، از شروع علائم بیشتر از ۳ ماه نمی گذرد.
فرم تحت حاد: این شکل بیماری بروسلوز، علائم خاصی نداشته و شکایت اصلی فرد از خستگی و ضعف می باشد و در ضمن از شروع علائم ۳ تا ۱۲ ماه می گذرد.
فرم مزمن : اگر از شروع علائم بیماری بیشتر از یک سال بگذرد و فرد همچنان مبتلا باشد، به این فرم بیماری مزمن گفته می شود. علائم این مرحله شامل خستگی مزمن، تب های عود کننده، آرتریت، اندوکاردیت(التهاب و عفونت قلب) و اسپوندیلیت ( التهاب مفاصل ناحیه ی لگن) می باشد.
به طور کلی بیماری بروسلوز می تواند علائم گوناگونی داشته باشد از این رو این بیماری را بیماری هزار چهره می نامند و این علائم به طور خلاصه شامل :
۱- تب و لرز ناگهانی
۲- تعریق
۳- درد مفاصل ( به ویژه در ناحیه ی لگن، زانو و کمر)
۴- کاهش وزن بی دلیل
۵- سر درد
۶- درد شکم و معده
۷- از دست دادن اشتها
۸- بزرگ و دردناک شدن غدد لنفاوی
۹- بی حالی و خستگی
۱۰- افسردگی
۱۱- سرفه
۱۲- درد کل بدن
۱۳- بثورات پوستی
۱۴- بزرگی کبد
نام دیگر بروسلوز تب مواج است به این دلیل که گاها فرد بیمار برای مدتی تب و لرز شدید داشته و سپس برای مدتی (چند هفته) بدون علائم بوده و مجددا علائم ظهور می کنند.
بیماری تب مالت چگونه منتقل می شود؟
از راه های انتقال بیماری تب مالت می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- مصرف فرآورده های لبنیاتی غیر پاستوریزه
نوشیدن شیر غیر پاستوریزه، خوردن پنیر، بستنی، سرشیر و یا سایر فرآورده های شیر غیر پاستوریزه می تواند عامل ابتلا به بیماری تب مالت باشد.
حیوانات آلوده به باکتری بروسلا، شیر آلوده تولید می کنند البته جوشاندن و پاستوریزه کردن باکتری بروسلا را از بین می برد بنابراین نوشیدن شیر گوسفند، بز و گاو مبتلا به تب مالت، در صورت پاستوریزه بودن مشکلی ایجاد نخواهد کرد. نکته قابل توجه اینکه این باکتری از طریق مصرف گوشت خام آلوده نیز می تواند به انسان منتقل شود.
۲- تماس مستقیم با باکتری بروسلا
لمس بافت آلوده ( جفت و جنین ) و یا مایعات بدن ( خون، اسپرم، ادرار) حیوانات آلوده به باکتری بروسلا در افرادی که با حیوانات در ارتباط هستند (دامداران، دامپزشکان) احتمال ابتلا به این بیماری را بالا می برد.
همچنین باکتری بروسلا می تواند از طریق زخم پوستی، چشم، بینی و یا دهان وارد بدن فرد شود.
۳- استنشاق باکتری بروسلا
از آنجایی که این باکتری توانایی انتشار و پخش شدن در هوا را دارد، در صورت استنشاق هوای آلوده به باکتری، می تواند به انسان منتقل شود.
• با وجود اینکه انتقال باکتری بروسلا از فردی به فرد دیگر بسیار بعید است اما موارد نادری دیده شده که به طرق زیر مبتلا گردیده اند:
۱- انتقال از مادر به نوزاد شیرخوار از طریق شیر مادر
۲- انتقال از طریق رابطه ی جنسی
آیا بروسلوز، بیماری مقاربتی است؟
خیر، بروسلوز بیماری مقاربتی به حساب نمی آید و تنها موارد نادری از گسترش بروسلوز از طریق تماس جنسی گزارش شده است.
چه حیواناتی میتوانند ناقل باکتری بروسلا باشند؟
گاو، بز، خوک، آهو، گوزن شمالی، گوسفند، سگ و شتر می توانند ناقل باکتری بروسلا باشند.
بیماری بروسلوز به علت ایجاد سقط جنین در دام ها و کاهش تولید شیر و همچنین احتمال نازایی و عقیم شدن دام های مبتلا و سرایت بیماری به انسان، از ابعاد اقتصادی و بهداشتی بسیار مهم و حائز اهمیت است.
باکتری بروسلا با بدن انسان چه می کند؟
این باکتری به طرق مختلف که قبل تر اشاره شد وارد بدن می شود، از آنجا به غدد لنفاوی و بافت های مختلف بدن وارد شده و به آرامی تکثیر می گردد و می تواند هر قسمت از بدن من جمله قلب، کبد، مغز و استخوان را آلوده کرده و باعث ایجاد آسیب و التهاب شود. به عنوان مثال اندوکاردیت یکی از مهم ترین و جدی ترین عوارض بیماری بروسلوز است که در صورت عدم درمان، باعث نارسایی و از کار افتادن دریچه های قلبی شده و در نتیجه علت اصلی مرگ و میر ناشی از بیماری بروسلوز می باشد.
چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری تب مالت هستند؟
دامداران، دامپزشکان و افرادی که کار آنها به نحوی با حیوانات در ارتباط است (افرادی که در مزرعه و یا کشتارگاه کار می کنند، قصابان) و افرادی که گوشت نپخته و فرآورده های شیری غیر پاستوریزه مصرف می کنند، بیشتر در معرض ابتلا به بیماری بروسلوز قرار دارند.
چگونه می توان خطر ابتلا به بیماری بروسلوز را کاهش داد؟
۱- عدم مصرف شیر غیر پاستوریزه و فرآورده های تهیه شده از شیر غیر پاستوریزه
۲- استفاده از وسایل ایمنی مناسب در حین کار با حیوانات مانند دستکش، عینک و …
۳- طبخ گوشت در دمای مناسب
۴- واکسیناسیون حیوانات
چه آزمایش هایی برای تشخیص بیماری تب مالت انجام می شود؟
آزمایشات مختلفی برای تشخیص تب مالت وجود دارد که در آزمایشگاه جردن قابل انجام است. این آزمایشات شامل موارد زیر است:
۱- آزمایش رایت برای تشخیص تب مالت (Wright test,Wright Agglutination, TAT, SAT)
با انجام آزمایش رایت (Wright) آنتی بادی های IgM، IgA و IgG بررسی می شوند که در انتهای هفته ی دوم مرحله ی حاد بیماری در سرم ظاهر می شوند و بین هفته ی سوم تا ششم تیتر آن به حداکثر خواهد رسید.
( انجام آزمایش در هفته اول بیماری که هنوز آنتی بادی در بدن ترشح نشده، با نتایج منفی همراه خواهد بود)
هنگام ابتلا به بیماری بروسلوز، ابتدا IgM و سپس IgG در بدن ترشح می شود و هنگام درمان و بهبود بیماری، IgM و IgG کاهش می یابند.
در آزمایش رایت، ابتدا برای تایید حضور آنتی بادی علیه باکتری بروسلا، آزمایش Rapid Test روی سرم بیمار انجام می شود و در صورت مثبت بودن نتیجه Rapid Test بایستی برای تعیین تیتر آنتی بادی از آزمایش تیتراسیون (رایت لوله ای، TAT) استفاده کرد. در این آزمایش با استفاده از نرمال سالین ،سرم بیمار با رقت های ۲۰/۱ ، ۴۰/۱، ۸۰/۱، ۱۶۰/۱ و … در لوله های متوالی رقیق شده و سپس آنتی ژن مخصوص به لوله اضافه می شود و به مدت ۲۴ ساعت در دمای ۳۷ درجه سانتیگراد انکوبه می شوند. پس از پایان ۲۴ ساعت، لوله از نظر وجود آگلوتیناسیون بررسی می شود و آخرین لوله که در آن آگلوتیناسیون دیده می شود به عنوان تیتر رایت بیمار گزارش می شود. در ایران تیتر ۸۰/۱ و بالاتر به عنوان نتیجه مثبت تلقی می شود ولی تیتر ۴۰/۱ در افراد پر خطر نیز دارای اهمیت است.
۲- آزمایش کومبس رایت (Coomb′s Wright)
هنگامی که پزشک معالج به ورود بیمار به فاز مزمن بیماری بروسلوز مشکوک باشد، انجام آزمایش
Coombs Wright پیشنهاد می گردد. آنتی بادی های مورد بررسی در آزمایش کومبس رایت بیشتر از نوع IgG (IgG3,IgG4) و IgA می باشد.
در فاز مزمن بیماری، آنتی بادی های ناقص یا مسدود کننده (Blocking Antibodies) در بدن بیمار تولید می شوند. این آنتی بادی ها در حضور آنتی ژن بروسلا، آگلوتیناسیون ایجاد نمی کنند. جهت تشخیص این آنتی بادی ها، پس از انجام تست رایت، لوله هایی که در آنها آگلوتیناسیون اتفاق نیفتاده مجددا مورد آزمایش قرار می گیرند. به این صورت که با استفاده از آنتی بادی هایی که قادرند قسمت دم (انتهایی) آنتی بادی ها را به هم وصل کنند، آنتی بادی های متصل به آنتی ژن به یکدیگر متصل شده و در نهایت آگلوتیناسیون صورت می پذیرد.
۳- آزمایش 2ME برای تشخیص تب مالت
آزمایش 2ME یا مرکاپتواتانول آنتی بادی از نوع کلاس IgG را مورد بررسی قرار می دهد.
این آزمایش بعد از مثبت شدن نتیجه آزمایش رایت جهت تشخیص کلاس آنتی بادی انجام می گیرد. در این تست ابتدا توسط ماده ای به نام ۲-مرکاپتواتانول ، پیوند های دی سولفیدی موجود در ساختمان IgM تخریب می شود و سپس از همین سرم بدون IgM، رقت های مختلف (همانند آزمایش رایت) تهیه شده و آنتی ژن مخصوص 2ME به تمامی لوله ها اضافه می شود. پس از ۲۴ ساعت انکوباسیون در ۳۷ درجه سانتیگراد، آخرین لوله دارای آگلوتیناسیون به عنوان تیتر 2ME گزارش می شود.
اهمیت کاربرد این ازمایش در تشخیص و افتراق بین بیماری بروسلوز فعال از غیر فعال در فردی است که علائم بالینی بروسلوز را دارد ولی نتیجه تیتر آزمایش رایت پایین بوده و کشت او نیز منفی است. در بروسلوز فعال آنتی بادی IgG در بدن فرد افزایش یافته و حتی از آنتی بادی IgM نیز بیشتر است پس بنابراین تست 2ME این فرد مثبت می شود و در صورت درمان بیماری بروسلوز(بروسلوز غیر فعال) به علت از بین رفتن آنتی بادی IgG تست 2ME منفی می شود.
البته در اوایل بیماری هم که هنوز IgG در بدن تولید نشده، با وجود بیماری فعال، 2ME منفی خواهد بود.
۴- کشت خون / کشت مغز استخوان برای تشخیص تب مالت
یکی از راه های تشخیصی بیماری تب مالت کشت خون یا کشت مغز استخوان است.
یکی از معایب کشت خون این است که در صورت مزمن بودن بیماری، نتیجه کشت خون منفی خواهد شد.
کشت مغز استخوان نسبت به کشت خون حساس تر بوده و از جمله روش های استاندارد در خصوص تشخیص بیماری بروسلوز می باشد.
همچنین در صورت نیاز پزشک معالج از CT اسکن ، رادیوگرافی و یا کشت مایع مغزی نخاعی برای تشخیص بیماری در افراد مشکوک بهره می گیرد.
بیماری بروسلوز چگونه درمان می شود؟
پزشکان بیماری بروسلوز را با ترکیبی از حداقل دو نوع انتی بیوتیک درمان می کنند که فرد بیمار باید آنتی بیوتیک ها را حداقل به مدت ۶ تا ۸ هفته مصرف کند.
لازم به ذکر است که با توجه به شدت بیماری ممکن است نیاز به درمان های دیگری مانند تخلیه ی مناطق آلوده وجود داشته باشد. میزان عود بیماری پس از درمان ۵ تا ۱۵ درصد بوده و معمولا در طی ۶ ماه اول پس از درمان رخ می دهد.
از جمله آنتی بیوتیک های پر کاربرد در درمان بیماری تب مالت (بروسلوز) عبارتند از :
استرپتومایسین، جنتامایسین، ریفامپین، داکسی سایکیلین، تری متوپریم- سولفامتوکسازول، سیپروفلوکساسین و …
عوارض بیماری بروسلوز چیست؟
چنانچه بیماری بروسلوز برای مدتی طولانی درمان نشود، احتمال بروز عوارض بیشتر خواهد بود.
بیماری بروسلوز می تواند بر سیستم تولید مثل، کبد، قلب و سیستم عصبی مرکزی تاثیر بگذارد که از عوارض شایع این بیماری می توان به موارد زیر اشاره کرد:
۱- آرتریت مداوم در یک مفصل و یا سراسر مفاصل بدن
۲- بزرگ شدن کبد (هپاتومگالی) یا طحال (اسپلنومگالی)
۳- ایجاد آبسه در طحال و کبد ( که ممکن است سال ها پس از عفونت بروسلا رخ دهد)
۴- عفونت و التهاب قلب (اندوکاردیت)
۵- عفونت و التهاب مغز و مننژ (آنسفالیت یا مننژیت)
۶- عفونت و التهاب ستون فقرات (اسپوندیلیت) یا کمر (ساکروایلیت)
۷- تورم و التهاب لوله های سمینی فروس و بیضه ها در آقایان
آزمایش های تشخیصی بیماری تب مالت (بیماری بروسلوز) در آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن قابل انجام است.
گردآورنده : سرکار خانم غزال گلابچی فرد
تایید صحت علمی : سرکار خانم دکتر بهناز ایراندوست
کپی با ذکر منبع بلامانع است.
منابع:
https://my.clevelandclinic.orgwww.msdmanuals.comwww.nlm.nih.gov