بیماری سل توسط باکتری به نام مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود. این باکتری اغلب به ریه ها حمله می کند و به سایر قسمت های بدن آسیب می رساند. هنگامی که فرد مبتلا به سل سرفه، عطسه یا صحبت می کند، سل از طریق هوا پخش می شود. سل یک بیماری شدید است، اما با آنتی بیوتیک مناسب قابل درمان است. این مقاله را تا انتها مطالعه کنید تا درباره هر آنچه نیاز است در مورد بیماری سل بدانید، اطلاعات لازم را کسب کنید.
علت بیماری سل چیست؟
سل یک بیماری قدیمی ناشی از باکتری (مایکوباکتریوم توبرکلوزیس)، علیرغم وجود درمان موثر که بیش از 50 سال از آن زمان تاکنون وجود داشته است، هنوز هم هر ساله بیش از هر بیماری عفونی دیگری از جمله HIV، عامل مرگ و میر در جهان است. مایکوباکتریوم توبرکلوزیس گونه‌ای از باکتری‌های بیماری‌زا از خانواده مایکوباکتریاسه و در نتیجه عامل اصلی بیماری سل است.
هنگامی که فرد مبتلا به سل سرفه، عطسه و صحبت می کند، می خندد یا آواز می خواند، قطرات ریز حاوی میکروب را ترشح می کند. اگر افراد این میکروب ها را تنفس کنند، ممکن است به سل مبتلا شوند. ابتلا به سل آسان نیست. معمولاً باید زمان بسیاری در کنار فردی که باکتری های زیادی در ریه هایش دارد، سپری شود. میکروب های سل روی سطوح رشد نمی کنند و با دست دادن یا به اشتراک گذاشتن غذا یا نوشیدنی، منتقل نمی شود.
انواع بیماری سل
بیماری سل انواع مختلفی دارد که در زیر به آنها اشاره می‌کنیم:
1. سل نهفته
باکتری های عامل سل در بدن وجود دارند، اما سیستم ایمنی از گسترش آنها جلوگیری می کند. در این شرایط معمولا افراد هیچ علامتی ندارند و مسری نمی باشند. اما عفونت هنوز وجود دارد و می تواند فعال شود.
2. سل فعال (اولیه)
میکروب ها تکثیر می شوند و فرد را بیمار می کنند. در این شرایط بیماری می تواند به دیگران منتقل شود. 90 درصد موارد فعال در بزرگسالان از عفونت نهفته سل ناشی می شود.
3. سل خارج ریوی
محل اصلی غدد لنفاوی، دستگاه ادراری تناسلی، پلور و پریکارد است.
4. سل میلیاری
این اختلال به دنبال انتشار منتشر باسیل سل از طریق جریان خون است و بدون درمان کشنده است.
✔️ عفونت سل پنهان یا فعال نیز می تواند به دارو مقاوم باشد، به این معنی که برخی از داروها علیه باکتری ها عمل نمی کنند.
علائم و نشانه های بیماری سل
سل نهفته علائمی ندارد. علائم بیماری سل فعال عبارتند از:
- سرفه ای که بیش از سه هفته وجود دارد.
- درد قفسه سینه
- سرفه کردن همراه با دفع خون
- احساس خستگی
- عرق شبانه
- لرز
- تب
- از دست دادن اشتها
- کاهش وزن
- علائم سه گانه کلاسیک سل عبارتند از کسالت، سرفه و کاهش وزن
عوامل خطر بیماری سل
سیستم ایمنی سالم با باکتری سل مبارزه می کند. اما در برخی از موارد زیر ممکن است سیستم ایمنی بدن توانایی جلوگیری از بیماری سل را نداشته باشد.
- HIV یا ایدز
- دیابت
- بیماری کلیوی شدید
- سرطان های سر و گردن
- درمان های سرطان مانند شیمی درمانی
- وزن کم بدن و تغذیه نامناسب
- داروهای پیوند اعضا
- داروهای خاصی برای درمان آرتریت روماتوئید، بیماری کرون و پسوریازیس
- داروهایی که باعث ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن می شوند.
- نوزادان و کودکان خردسال نیز شانس بیشتری برای ابتلا به سل دارند زیرا سیستم ایمنی آنها به طور کامل شکل نگرفته است.
تشخیص های افتراقی سل
درد قفسه سینه علامتی است که می تواند دلایل زیادی داشته باشد. برخی از آنها نسبتاً خفیف هستند، در حالی که برخی دیگر حساس هستند، که ممکن است به دلیل موارد زیر باشد:
- اکتینومیکوز
- آسپرژیلوزیس
- برونشکتازی
- پریکاردیت انقباضی
- پنومونی قارچی
- هیستوپلاسموز
- آبسه ریه
- نوکاردیوز
- سرطان ریه
- بیماری پات
آزمایشات و تشخیص سل
دو آزمایش استاندارد برای سل وجود دارد:
◀️ تست پوستی
به این آزمایش، تست پوستی توبرکولین مانتو نیز گفته می شود. یک تکنسین مقدار کمی از محلول PPD که دارای آنتی ژن مایکوباکتریوم توبرکلوزیس است را به زیر پوست بازوی فرد تزریق می کند. بعد از 2 یا 3 روز، تورم بازو بررسی می شود. اگر نتایج مثبت باشد، احتمالاً فرد دارای باکتری سل است. اما همچنین امکان مثبت کاذب در افرادی که واکسن سل را دریافت کرده اند، وجود دارد. نتایج همچنین می توانند منفی کاذب باشند و ممکن است نیاز باشد این آزمایش بیش از یک بار انجام شود.
◀️ آزمایش خون
این آزمایش که سنجش رهاسازی اینترفرون گاما (IGRAs) نامیده می‌شود، مقدار اینترفرون گاما آزاد شده در بدن را در برابر آنتی ژن های سل اندازه‌گیری می‌کند.
این آزمایش ها مشخص نمی کند که آیا عفونت سل فعال یا نهفته است. اگر آزمایش پوست یا خون مثبت باشد، پزشک بررسی های زیر را به افراد توصیه می کند:
- رادیوگرافی قفسه سینه یا سی تی اسکن برای بررسی تغییرات در ریه ها
- آزمایش باسیل اسید فست (AFB) برای بررسی باکتری سل در خلط
- کشت خلط (شش هفته طول می کشد اما ضروری است)
- بیوپسی روی غدد لنفاوی یا ضایعات
- برونکوسکوپی فیبر نوری
درمان بیماری سل
درمان این بیماری به نوع عفونت بستگی دارد. اگر فرد مبتلا به سل نهفته باشد، پزشک دارویی را برای از بین بردن باکتری ها تجویز می کند تا عفونت فعال نشود. ممکن است ایزونیازید یا ریفامپین را به تنهایی یا ترکیبی توصیه کند. این داروها باید تا 9 ماه مصرف شوند.
ترکیبی از داروها نیز در درمان سل فعال موثر می باشند. رایج ترین آنها اتامبوتول، ایزونیازید، پیرازین آمید و ریفامپین روزانه به مدت 2 ماه، سپس ریفامپیسین و ایزونیازید روزانه به مدت چهار ماه است. بیماران این داروها را به مدت 6 تا 12 ماه مصرف خواهند کرد.
اگر افراد، مبتلا به سل مقاوم به دارو باشند، ممکن است پزشک یک یا چند داروی مختلف تجویز کند و بیماران باید این داروها را برای مدت طولانی تری، تا 30 ماه مصرف کنند.
عوارض جانبی داروهای بیماری سل چیست؟
هر کدام از داروهای مربوط به بیماری سل ممکن است دارای عوارض مختلفی باشند که در ادامه به آنها اشاره شده است:
عوارض جانبی رایج ایزونیازید
- احساس گزگز و بی حسی در دست ها و پاها
- ناراحتی معده، حالت تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- ضعف
✔️ برای بزرگسالانی که ایزونیازید مصرف می کنند، روزانه 25 میلی گرم پیریدوکسین توصیه می شود.
عوارض جانبی اتامبوتول
- لرز
- مفاصل دردناک یا متورم
- درد شکم، حالت تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- سردرد
- گیجی
عوارض جانبی پیرازین آمید
- کمبود انرژی
- تهوع و استفراغ
- از دست دادن اشتها
- درد عضلانی یا مفصلی
عوارض جانبی رایج ریفامپین
- بثورات پوستی
- ناراحتی معده، حالت تهوع و استفراغ
- اسهال
- از دست دادن اشتها
- پانکراتیت
عوارض بیماری سل
عفونت سل می تواند عوارض زیر را برای بیماران ایجاد کند:
- آسیب مفصل
- آسیب ریه
- عفونت یا آسیب به استخوان ها، نخاع، مغز یا غدد لنفاوی
- مشکلات کبدی یا کلیوی
- التهاب بافت های اطراف قلب
واکسن سل
واکسن BCG عمدتاً در برابر سل (TB) استفاده می شود. در کشورهایی که توبرکلوز یا جذام مورد انتظار است، یک دوز در نوزادان سالم در اسرع وقت پس از تولد توصیه می شود. در مناطقی که سل شایع نیست، فقط کودکان در معرض خطر معمولاً ایمن سازی می شوند، در حالی که موارد مشکوک به سل به صورت جداگانه آزمایش و درمان می شوند. بزرگسالانی که سل ندارند و قبلاً واکسینه نشده‌اند اما مکرراً در معرض این بیماری قرار می‌گیرند نیز ممکن است واکسینه شوند.
عوارض جانبی جدی نادر است. اغلب در محل تزریق قرمزی، تورم و درد خفیف وجود دارد. یک زخم کوچک نیز ممکن است با مقداری اسکار پس از بهبود ایجاد شود. عوارض جانبی در افرادی که عملکرد ایمنی ضعیفی دارند شایع تر و شدیدتر است. استفاده از این واکسن در دوران بارداری بی خطر نمی باشد.
پیشنهاد آزمایشگاه جهت انجام آزمایش سل
چنانچه خواهان انجام آزمایش سل در تهران هستید، ما به شما آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن را پیشنهاد می دهیم. آزمایشگاه جردن با انجام آزمایش های تخصصی در زمینه سل، یکی از بهترین آزمایشگاه های شهر تهران می باشد.
جهت هماهنگی نمونه گیری در منزل با شماره های 09128905065 و 09128905066 تماس حاصل فرمایید.
