بیماری سلیاک که با نام های اسپرو سلیاک یا آنتروپاتی حساس به گلوتن نیز شناخته می‌شود، یک بیماری خودایمنی است. این بیماری ناشی از واکنش سیستم ایمنی بدن به گلوتن و پپتیدهای مشتق از آن مانند گلیادین است. گلوتن به طور کلی پروتئینی است که در گندم و جو یافت می شود که بخشی از اکثر وعده های غذایی از جمله پاستا، کیک، غلات صبحانه و بیشتر انواع نان و سس ها است.
در این بیماری، پاسخ التهابی بیش از حد حساس در روده کوچک رخ می دهد و باعث آسیب به مخاط روده و سوء جذب می شود. در نتیجه، کمبود مواد مغذی ضروری منجر به تشخیص بالینی می شود. چندین عامل خطر می توانند روند بروز بیماری را تسریع کنند، به عنوان مثال، سابقه خانوادگی، جهش در ژن HLA-DQ و عفونت روتاویروس در دوران کودکی، یا می تواند کاملاً ایدیوپاتیک (علت نامشخص) باشد.
علت بیماری سلیاک
تصور می شود ترکیبی از عوامل ژنتیکی و محیطی مسئول این بیماری باشد، اگرچه علت دقیق آن هنوز مشخص نیست. اگر فردی در خانواده به این بیماری مبتلا باشد، احتمال ابتلا به این بیماری بیشتر است. عوامل محیطی که می توانند باعث ایجاد این بیماری شوند ممکن است شامل عفونت های گوارشی، جراحی، عفونت ویروسی، بارداری، زایمان یا استرس شدید عاطفی باشد.
این التهاب، پرزهای روده کوچک را از بین می برد و در نتیجه کمبودهای تغذیه ای شدید ایجاد می کند. پرزها برآمدگی های انگشت مانندی در روده کوچک هستند که مسئول جذب غذا می باشند.
عوامل زیر ممکن است شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهند:
- مبتلا بودن یکی از اعضای خانواده به بیماری خودایمنی
- ابتلا به بیماری های خودایمنی دیگر مانند دیابت نوع 1، بیماری آدیسون
- افراد مبتلا به سندرم ترنر یا سندرم داون
- کولیت ناشی از علل دیگر مانند لنفوسیتی یا کلاژنی
علائم بیماری سلیاک
بیماری سلیاک از نظر بالینی با علائم و نشانه های زیر ظاهر می شود:
- درد شکم
- اسهال مزمن یا یبوست
- تهوع و استفراغ
- نفخ و باد شکم
- کاهش وزن
- کم خونی
- نوروپاتی محیطی
- بثوراتی که به عنوان درماتیت هرپتیفورمیس شناخته می شود
- درد مفاصل
- زخم های دهان
- بلوغ تاخیری
- افسردگی
- کودکان ممکن است با ناتوانی در رشد، تغییرات خلقی و تاخیر در رشد و قد، مینای دندان آسیب دیده و بلوغ دیررس ظاهر شوند. این بیماری همچنین با سایر بیماری ها از جمله بیماری های خودایمنی مختلف مانند تیروئیدیت هاشیموتو، سندرم شوگرن، اختلالات هورمونی، پوکی استخوان، تغییرات پوستی و تظاهرات عصبی مانند آتاکسی و تشنج مرتبط است.
تشخیص بیماری سلیاک
در ابتدا، آزمایشات روتین توصیه نمی شود مگر اینکه علائم و عوامل خطر برای ابتلا به بیماری سلیاک وجود داشته باشد. تشخيص بر اساس آزمايش‌هاي هماتولوژيک مختلف، از جمله بررسی کامل خون که سطوح پايين هموگلوبين و آهن سرم را نشان مي‌دهد، می باشد. بررسی مدفوع نشان دهنده سوء جذب چربی است و در سرولوژی آنتی بادی های IgA یافت می شود. با این حال، برای تشخیص نمونه برداری از سطح مجرای روده کوچک تایید می شود. در حین انجام آزمایش، به بیمار توصیه می شود تا زمانی که تشخیص آن تایید شود، رژیم غذایی حاوی گلوتن را ادامه دهد.
درمان بیماری سلیاک
درمان بیماری سلیاک شامل حذف کامل گلوتن و مشتقات آن از رژیم غذایی است. این کار از آسیب دیدن پوشش روده کوچک توسط سیستم ایمنی بدن جلوگیری می کند و علائمی مانند اسهال و درد معده به تدریج ناپدید می شوند. گاهی اوقات علائم تقریباً 2 سال طول می کشد تا به طور کامل بهبود یابند. در حالت ایده آل، بیماران به یک متخصص تغذیه ارجاع داده می شوند که آن ها را در مورد رژیم غذایی بدون گلوتن راهنمایی می کند و کمبود ایجاد شده در بدن به دلیل سوء جذب مواد مغذی را پوشش می دهد. غذاهایی مانند سیب زمینی، گوشت، سبزیجات، پنیر و برنج فاقد گلوتن هستند.
به دلیل پاسخ های بیش فعال ایمنی، افراد مبتلا به بیماری سلیاک بیشتر مستعد ابتلا به عفونت هایی مانند آنفولانزا، ذات الریه و مننژیت هستند. بنابراین، واکسیناسیون برای سایر شرایطی که ممکن است همزمان رخ دهد توصیه می شود.
یک نوع مقاوم از بیماری سلیاک زمانی است که علائم حتی پس از مصرف یک رژیم غذایی بدون گلوتن باقی بماند. علت بررسی می شود تا هرگونه تفاوتی را حذف کند. سپس پزشک استروئیدهایی مانند پردنیزولون را برای مبارزه با اثرات مخرب سیستم ایمنی توصیه می کند.
نتیجه
بیماری سلیاک غیر قابل درمان است. با این حال، محدود کردن گلوتن از رژیم غذایی و تکمیل رژیم غذایی با مواد مغذی می‌تواند کیفیت زندگی کلی بیماران را بهبود بخشد. بیمارانی که درمان را دنبال می کنند می توانند پیش آگهی خوبی داشته باشند و زندگی عادی را ادامه دهند.
موارد مقاوم به درمان در معرض خطر ابتلا به برخی بدخیمی ها مانند آدنوکارسینوم دستگاه روده و لنفوم هستند. عوارض متعددی در بیماری سلیاک درمان نشده مانند سوء تغذیه شدید، کم خونی، کندی رشد در کودکان، کم آبی بدن، پوکی استخوان، سقط جنین، تشنج و نوروپاتی محیطی ممکن است رخ دهد.
اندازه گیری سطح هموگلوبین خون توسط آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن
اندازه گیری سطح هموگلوبین در آزمایشگاه جردن به صورت اورژانس انجام می شود و نتیجه آن ظرف دو ساعت گزارش می گردد.
