متاپلازی (Metaplasia) به تغییر غیرطبیعی در نوع سلول های یک بافت گفته می شود که طی آن سلول های طبیعی به سلول هایی از نوع دیگر تبدیل می شوند. این تغییر اغلب در پاسخ به تحریکات مزمن یا آسیب های طولانی مدت رخ می دهد و نشانه ای هشداردهنده از یک مشکل جدی تر در بدن می باشد. اما چرا سلول های بدن به جای حفظ حالت طبیعی خود، دست به تغییر نوع و ساختار می زنند؟ پاسخ به این پرسش به عوامل متعددی مانند التهاب مزمن، قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی، عفونت ها و حتی سبک زندگی فرد بستگی دارد. در ادامه این مطلب قصد داریم به طور کامل به موضوع متاپلازی بپردازیم پس با ما همراه باشید.
متاپلازی چیست؟
در شرایطی که بافتی در بدن به طور مداوم در معرض عوامل تحریک کننده یا آسیب زا قرار گیرد (مانند التهاب، مواد شیمیایی، دود سیگار یا عفونت)، بدن ممکن است با تغییر نوع سلول به سلول هایی مقاوم تر پاسخ دهد. به این پدیده، متاپلازی می گویند.
برای مثال در مخاط تنفسی فرد سیگاری، سلول های مژه دار اپی تلیال که مسئول پاکسازی راه های هوایی هستند، ممکن است به سلول های سنگفرشی مقاوم تر تبدیل شوند. این تغییر سلولی در ظاهر نوعی مکانیسم دفاعی است اما ممکن است عملکرد طبیعی بافت را مختل کند و زمینه را برای بروز سرطان فراهم سازد.
تفاوت متاپلازی با دیسپلازی
گرچه متاپلازی و دیسپلازی هر دو تغییرات غیرطبیعی در سلول ها هستند اما تفاوت‌هایی دارند که به شرح زیر است:
| ویژگی | متاپلازی | دیسپلازی |
| ماهیت تغییر | تغییر نوع سلول بالغ به نوع دیگر | تغییر شکل، اندازه و نظم سلول‌ها |
| برگشت‌پذیری | در صورت حذف عامل محرک قابل برگشت است | ممکن است برگشت‌ناپذیر باشد |
| پیش‌زمینه سرطان | در برخی موارد پیش‌زمینه است | اغلب مرحله‌ی قبل از سرطان است |
بیشتر بخوانید: بیوپسی چیست؟
علل بروز متاپلازی
متاپلازی بنا به دلایل متعددی بروز می کند که علت های شایع آن عبارتند از:
- کمبود ویتامین A
- اختلالات هورمونی
- عفونت های طولانی مدت
- تماس مداوم با مواد شیمیایی یا سمی
- تحریک مزمن (مانند التهاب مزمن معده یا مری)
انواع متاپلازی
انواع متاپلازی به دسته های مختلفی از تغییرات سلولی گفته می شود که در بافت های گوناگون بدن رخ می دهند و هر یک ویژگی ها و پیامدهای خاص خود را دارند. این تغییرات در پاسخ به تحریکات مزمن یا آسیب های طولانی مدت ایجاد می شوند و نشانه ای از روندهای پیش سرطانی یا اختلالات بافتی می باشند. در ادامه به انواع متاپلازی می پردازیم:
- متاپلازی سنگفرشی (Squamous Metaplasia): تبدیل بافت اپی تلیال استوانه ای به اپی‌تلیوم سنگفرشی که در گردن رحم و مجاری تنفسی به ویژه در افراد سیگاری شایع است.
- متاپلازی غددی (Glandular Metaplasia): تبدیل سلول های سنگفرشی به سلول های غددی که نمونه آن در مری بارت (Barrett’s Esophagus) دیده می شود که در آن سلول های مری تحت تأثیر رفلاکس اسید معده به سلول های روده ای تبدیل می شوند.
- متاپلازی استخوانی (Osseous Metaplasia): در آن بافت همبند به بافت استخوانی تبدیل می شود و به ندرت رخ می دهد و اغلب در بافت های التهابی مزمن دیده می شود.
بیشتر بخوانید: آزمایش گروه خون چیست؟
آیا متاپلازی خطرناک است؟
در بیشتر موارد، متاپلازی در ابتدا خوش خیم بوده و در صورت حذف عامل ایجادکننده ممکن است به حالت طبیعی بازگردد. اما در صورت تداوم تحریک، خطر پیشرفت به دیسپلازی و سپس سرطان وجود دارد. به همین دلیل، تشخیص زودهنگام و پیگیری بالینی منظم در موارد مشاهده‌ی متاپلازی (به ویژه در مری، معده و دهانه‌ی رحم) بسیار حائز اهمیت است.
روشهای تشخیص متاپلازی
روشهای تشخیص متاپلازی به پزشکان کمک می‌کنند تا تغییرات غیرطبیعی سلول‌ها را در مراحل اولیه شناسایی کنند. اما چگونه می‌توان تفاوت بین بافت طبیعی و متاپلازی را به دقت تشخیص داد؟ روشهای تشخیص این عارضه به شرح زیر است:
- آندوسکوپی برای بررسی تغییرات در مری یا معده
- نمونه برداری بافتی (بیوپسی) و بررسی پاتولوژیک
- پاپ اسمیر در زنان برای غربالگری متاپلازی دهانه رحم
ارتباط متاپلازی با زخم معده و عفونت هلیکوباکتر پیلوری
یکی از موارد شایع متاپلازی در معده دیده می شود به ویژه در افرادی که دچار زخم معده مزمن یا عفونت باکتری هلیکوباکتر پیلوری هستند. در این موارد، سلول های طبیعی معده ممکن است به سلول های مشابه با سلول های روده ای تبدیل شوند (intestinal metaplasia) که زمینه را برای تغییرات پیش سرطانی فراهم می کند.
معرفی آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن
آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن با بهره گیری از تیم تخصصی پاتولوژی، تجهیزات پیشرفته و امکان نمونه گیری تخصصی یکی از بهترین مراکز تشخیص انواع تغییرات بافتی از جمله متاپلازی محسوب می شود. مزایای مراجعه به آزمایشگاه جردن به شرح زیر است:
- بوفه و پذیرایی رایگان از مراجعین
- امکان دریافت پاسخ به صورت آنلاین
- پذیرش با تمامی بیمه های پایه و تکمیلی
- محیط VIP برای بیماران خاص و سالمندان
- مشاوره رایگان ژنتیک و تفسیر تخصصی نتایج
- گزارش پاتولوژی دقیق با همکاری پاتولوژیست های مجرب
- امکان اعزام نمونه گیر به محل جهت آزمایش های خون و ادرار
اطلاعات تماس آزمایشگاه جردن
- آدرس: بالاتر از چهارراه جهان کودک، بلوار آفریقا، قبل از پل میرداماد، خیابان عمدی، پلاک ۹
- ساعت کاری: شنبه تا چهارشنبه 6:30 تا 20، پنجشنبه 6:30 تا 18، تعطیلات رسمی 7 تا 15
- شماره تماس: 02188798979
- مشاوره ژنتیک: 09128905067
- هماهنگی نمونه گیری در منزل 09128905065 و 09128905066
- وب سایت: www.jordanmedlab.com
- اینستاگرام: @Jordanhealthcenter
بیشتر بخوانید: میلومننگوسل چیست؟
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیریم، متاپلازی یک تغییر سازشی در سلول هاست که در پاسخ به عوامل محرک یا آسیب های مزمن ایجاد می شود. هرچند این تغییر همیشه به معنای بروز سرطان نیست اما در برخی موارد زمینه ساز تحولات پیش سرطانی می باشد و اهمیت شناسایی و پیگیری به موقع آن را دوچندان می کند. آگاهی از علل، انواع و روش های تشخیص متاپلازی به بیماران و پزشکان کمک می کند تا با مدیریت صحیح و حذف عوامل خطر از بروز عوارض جدی تر پیشگیری کنند.
- گردآورنده: بخش علمی آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن- خانم غزال گلابچی فرد
- تایید صحت علمی : جناب آقای دکتر شاهین مرتضی بیگی
منابع علمی
- Kumar, Abbas, Aster. Robbins Basic Pathology, 10th ed
- WHO Classification of Tumours: Digestive System Tumours, 5th edition
- Cleveland Clinic – clevelandclinic.org
- Mayo Clinic – mayoclinic.org
