روش های فعال نگه داشتن تلومراز، در سال های اخیر توجه بسیاری از پژوهشگران و علاقه مندان به سلامت و طول عمر را به خود جلب کرده است. تلومراز آنزیمی کلیدی بوده که با حفظ طول تلومرها از پیری زودرس سلول ها و بروز برخی بیماری های مزمن جلوگیری می کند. اما آیا میتوان با تغییر سبک زندگی و بدون نیاز به داروهای شیمیایی، فعالیت این آنزیم مهم را در بدن افزایش داد؟ تحقیقات علمی نشان می دهند که برخی عادات ساده مانند تغذیه سالم، خواب کافی، ورزش منظم و مدیریت استرس نقش قابل توجهی در تقویت عملکرد تلومراز دارند.
چگونه آنزیم جوانی را فعال نگه داریم؟
تلومراز آنزیمی است که نقش مهمی در حفظ سلامت و طول عمر سلول ها ایفا می کند. این آنزیم با افزودن توالی های DNA به انتهای کروموزوم ها (تلومرها) از کوتاه شدن بیش از حد آنها در طی تقسیم سلولی جلوگیری می کند. با گذشت زمان و در نتیجه استرس های محیطی، سطح فعالیت تلومراز کاهش می یابد که این موضوع با پیری سلولی و بسیاری از بیماری های مزمن از جمله سرطان، دیابت، آلزایمر و بیماری های قلبی عروقی در ارتباط است.
تلومراز چیست و چرا اهمیت دارد؟
هر بار که یک سلول تقسیم می شود، بخش کوچکی از انتهای DNA آن (تلومرها) از بین می رود. تلومراز آنزیمی است که این قسمت های از دست رفته را بازسازی می کند. اگر این آنزیم فعال نباشد، تلومرها به تدریج کوتاه می شوند تا زمانی که سلول دیگر نتواند تقسیم شود و وارد فاز پیری یا مرگ سلولی (senescence) می شود. بنابراین فعال نگه داشتن تلومراز به معنای کند کردن روند پیری و تقویت بازسازی سلولی است.
بیشتر بخوانید: چرا کودک من همیشه خسته است؟
راهکارهای علمی برای فعال نگه داشتن تلومراز
در این قسمت به مهمترین روشهای علمی برای فعال نگه داشتن تلومراز اشاره می نماییم:
تغذیه سالم و ضدالتهاب
برخی مواد غذایی به طور طبیعی بر سطح تلومراز تاثیر می گذارند و فعالیت آن را افزایش می دهند:
الف) غذاهای غنی از آنتی‌اکسیدان
- چای سبز
- گوجه فرنگی (حاوی لیکوپن)
- شکلات تلخ (با درصد کاکائوی بالا)
- توت ها (بلوبری، تمشک، زغال اخته)
- انگور قرمز و سیاه (حاوی رسوراترول)
ب) اسیدهای چرب امگا-۳
- بذر کتان و چیا
- ماهی های چرب مانند سالمون، ساردین و ماکرل
ج) ویتامین‌ها و مواد معدنی خاص
- ویتامین D، C، E و گروه B به ویژه B12 و فولات
- منیزیم و روی
ورزش منظم و متعادل
ورزش هوازی ملایم تا متوسط مانند پیاده روی سریع، یوگا، شنا یا دوچرخه سواری تاثیر مثبتی بر افزایش طول تلومرها و فعال شدن تلومراز دارد. تحقیقات نشان داده اند که ورزش شدید و افراطی میتواند اثر معکوس داشته باشد. بنابراین 30 دقیقه ورزش هوازی، 5 روز در هفته بهترین حالت برای حمایت از فعالیت تلومراز است.
بیشتر بخوانید: بیماری ترومبوفیلی چیست؟
مدیریت استرس و ذهن‌آگاهی
استرس مزمن یکی از عوامل مهم در کاهش طول تلومرها و فعالیت تلومراز است. تکنیک هایی که سطح استرس را کاهش می دهند موجب فعال شدن این آنزیم می شوند:
- یوگا و تای چی
- گذراندن زمان در طبیعت
- هنر درمانی و موسیقی‌درمانی
- مدیتیشن و تمرینات تنفس عمیق
خواب با کیفیت
خواب ناکافی یا بی کیفیت منجر به افزایش التهاب در بدن و کاهش فعالیت تلومراز می شود. داشتن یک الگوی خواب منظم (۷ تا ۹ ساعت در شب) با محیط خواب مناسب نقش بسزایی در فعال نگه داشتن تلومراز دارد.
ترک عادت های مخرب
- ترک سیگار: نیکوتین و سایر ترکیبات سمی موجود در سیگار به DNA آسیب می زنند و باعث کاهش شدید طول تلومرها می شوند.
- کاهش مصرف الکل: مصرف بی رویه الکل منجر به استرس اکسیداتیو و کاهش عملکرد تلومراز می شود.
مصرف مکمل های خاص (با مشورت پزشک)
برخی مکمل ها به دلیل داشتن ترکیبات تقویت کننده تلومراز، توجه دانشمندان را جلب کرده اند:
- رسوراترول (Resveratrol): ترکیبی طبیعی در انگور قرمز که خاصیت آنتی اکسیدانی دارد.
- آستراگالوس(Astragalus): گیاهی دارویی که حاوی ترکیباتی مانند Cycloastragenolو Astragalosides است و در برخی مطالعات نشان داده شده که فعالیت تلومراز را افزایش می دهد.
- کورکومین (Curcumin): ماده فعال در زردچوبه با خاصیت ضد التهابی قوی.
بیشتر بخوانید: آزمایش IHC چیست؟
روابط اجتماعی مثبت و رضایت از زندگی
مطالعات نشان داده اند افرادی که روابط اجتماعی مثبت و حمایت گرانه دارند، تلومرهای بلندتری دارند و آنزیم تلومراز در بدنشان فعال تر است. داشتن حس هدف، رضایت شغلی و ارتباطات خانوادگی سالم به طور غیرمستقیم سلامت سلولی را ارتقا می دهد.
آیا میتوان تلومراز را بیش از حد فعال کرد؟
در حالی که افزایش فعالیت تلومراز در سلول های سالم مزایای فراوانی دارد باید توجه داشت که برخی از سلول های سرطانی نیز از فعال شدن بیش از حد این آنزیم برای جاودانگی خود سوء استفاده می کنند. بنابراین حفظ تعادل و افزایش طبیعی و کنترل شده تلومراز اهمیت دارد.
نتیجه گیری
با توجه به مطالب ذکر شده در بالا نتیجه می گیرم، افزایش و حفظ فعالیت تلومراز راهی طبیعی و موثر برای مقابله با پیری زودرس، افزایش انرژی سلولی و کاهش ریسک بیماری های مزمن است. سبک زندگی سالم، تغذیه آنتی اکسیدانی، مدیریت استرس و ارتباطات مثبت از مهمترین عوامل در این مسیر هستند. اگرچه برخی مکمل ها نیز مفید است اما بهترین رویکرد، پیروی از راهکارهای طبیعی، علمی و مستمر است.
منابع علمی
1. Blackburn EH, Epel ES. The Telomere Effect: A Revolutionary Approach to Living Younger, Healthier, Longer. 2017.
2. Ornish D, Lin J, Daubenmier J, et al. Increased telomerase activity and comprehensive lifestyle changes: a pilot study. Lancet Oncol. 2008;9(11):1048–1057.
3. Epel ES, et al. Accelerated telomere shortening in response to life stress. Proc Natl Acad Sci USA. 2004;101(49):17312–17315.
4. Lin J, Epel E, Blackburn E. Telomeres and lifestyle factors: roles in cellular aging. Mutat Res. 2012;730(1-2):85-89.
5. Tucker LA. Physical activity and telomere length in U.S. men and women: an NHANES investigation. Prev Med. 2017;100:145-151.
6. Puterman E, et al. Stress and telomere length: a meta-analysis. Health Psychol. 2016;35(8):886–8
- گردآورنده: بخش علمی آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن- خانم غزال گلابچی فرد
