نویسنده : دکتر شهاب سلامی
افـزایش مـیزان سـرطان در بانـوان خصـوصـا بعد از سـن میانسالی به عنـوان یک مـعضل سـلامـت در جـوامع مختلف به شمار می آید . علیـرغم اینکه روشـهای درمانـی مختلفی شامل عمل جراحی و شیمی درمانی در این زمینه وجود دارد ولیکن مواردی مثل سرطان تخمدان یکی از کشنده ترین سرطان های است که اتفاق می افتد ، به طوری که میزان ابتلا و مرگ و میر این نوع از سرطان در 20 سال گذشته هیچ کاهشی نداشته است . احتمال ابتلا به سرطان تخمدان با افزایش سن بالا می رود. بزرگتـرین مشکـل در تـشخـیص بالینی این نوع از سرطان این است که علایم آن اختصاصی نبوده و با دردهای ناحیه لگنی و ناراحتی های گوارشی تشابه دارد.
انواع سرطان تخمدان
از نظر بـافت شـناسی سرطان تخمدان را به سه گروه تقـسیم بنـدی می کنند:
- اپی تلیـال
- استـرومال
- جرم سل
که نوع اول آن شایع تر بوده و 80 درصد موارد را شامل میشود. از نظـر شـدت، سـرطان تخمدان را به چهار دسته تقسیم می کنند:
- مرحله یک – سرطان یک یا هر دو تخمدان را درگیر کرده است.
- مـرحـله دو – سـرطـان از تـخمـدان به سـایـر بافـتـهای محـوطه لـگن گسترش پیدا کرده است .
- مرحله سوم – سرطان از تخمدان به تمام حفره شکمی و غدد لنفاوی گسترش پیدا کرده است.
- مرحله چهار – سرطان در کبـد، ریـه ها، مایع جنب و خارج از حفره صفاقی نیز مشاهده می شود.
مـتـاسفـانـه بیشتـر سـرطـان هـای تخـمدانـی زمانی تـشخـیص داده می شوند که در مرحله سه یا چهار بیماری هستند و در این شرایط شانس زنده ماندن افراد کمتر از پنج سال است. در حالی که اگر بیماری در مراحل اولیه تشخیص داده شود شانس بقای بالاتر از پنج سال تا نود درصد افزایش می یابد.
نقش تومور مارکر CA125 در تشخیص سرطان تخمدان
گـروه اروپایی تومورماکرها (EGTM)، انستیتو ملی سـلامت آمـریـکا (NIH) و آکادمی ملی بـیوشـیـمی بالـینـی (NACB) هـمـگی بـر انجـام CA125 در موارد مشکوک و تـوده هـای شـکـمی در جـهـت تشـخیـص زود هنگام سرطان تخمدان تاکید دارند . همچنین در زنانی که از نظر ژنتیکی ریسـک بـالایی دارند مـثل افـرادی کـه ژن BRCA1,2 مـثبـت دارند یا در خانواده سابـقه این بیماری وجود دارد توصیه می شود که این آزمایش انجام شود. تومور مارکر CA125 در نود درصد بانوان مبتلا به سـرطان تخـمدان پیشرفته مشاهده شده است و از طرفی میزان آن با حجم سرطان و مرحله پیشرفت آن متـناسـب اسـت که ایـن مسئـلـه از CA125 یـک شاخـص عـالی بـرای مشـاهده سیر بیماری و پاسخ به درمان ساخته است. در عیـن حـال CA125 محدودیت هایی دارد، از جمله اینکه افزایش آن فـقط در 50 تا 60 درصـد بانـوان مبـتلا به مراحل اولیه سرطان تخمدانی مشاهده می شود .
از طـرفی افزایـش آن در مواردی به جز سرطان تخمدان نیز دیده شده است، مثلا در اندومتریت، حاملگی، کیستهای تخمدانی والتهاب در محوطه لگنی و یا سایر سرطـان ها افزایش آن مشاهده گردیده، لذا یک مارکر اختصاصی نمی باشد.
نیاز های بر آورده نشده در سرطان تخمدان
همانطور که گفـته شد مهمترین مساله در سرطان تخمدان تشخیص سریـع در مـراحل اولیـه بـیمـاری اسـت کـه برای این منظور نیاز به آزمـایش غـربالـگری و یـا کـنترلهای سالیانه است که متاسفانه هنوز تـکنـیک کـاملا مطمئن و به اندازه کافی اختصاصی مشخص نگردیده است. تحـقیقات زیـادی در خـصوص اسـتفاده از روشهای عکس برداری و بیومـارکـرها و یا ترکیـبی از هردو بـرای تشخیص اولیه این بیماری صورت گرفته اسـت و بیـو مارکـرهـای زیادی در ایـن زمینه معرفی گردیده اند که هرکدام حساسیت و ویژگی خاص خود را دارند .
HE4
در سال 2008 میلادی دکتـر ریچارد مور بیومارکرهای زیادی را در تشخیص سرطان تخمدان بررسی کرد و تومورمارکر HE4 را بعنوان یک مارکر که حساسیـت بالایی در سـرطـان تخمـدان، حتی بالاتر از CA125 دارد معرفی کرد. افزایش ترشح HE4 از سلولهای تخمدان در خون در سرطان تخمدان خصوصا در نوع اپی تلیالی آن اثبات گردیده است. در حـال حـاضـر از مـارکـر HE4 به هـمـراه مـارکـر CA125 بـه صـورت الـگوریتم ROMA جهت افتراق تـوده های شکـمی استفـاده می کنند. risk of ovarian cancer malignancy algoritm بـا اسـتفـاده از مـقادیـر HE4 و CA125 و مـشـخـص نـمـودن وضـعیـت قاعـدگی بیـمـار، شـاخـص ROMA می تواند برآوردی از احتمال وجود سـرطان تـخمـدان در بـانـوان دارای تـوده شکمی را به پزشک معالج نشان دهد . مقـدار ROMA به صـورت درصـد گـزارش می شود که حـد تعیین کننده آن معمولا 75 درصد به بالا می باشد . اهـمیت مـشخص بـودن وضـعیت قاعـدگی در محـاسبـه ROMA بدین دلیـل است که قـبل از زمـان منـوپوز در بـانـوان ، مـقـدار CA125 در بیماری خوش خیم هم میتواند افزایش یابد. تـرکــیـب انـدازه گـیــری CA125 و HE4 در غـالـب شـاخـص ROMA تـا حـدود زیـادی می تـواند در تشخیص اولیه بیماری سرطان تخمدان و به عنوان یک آزمون غربالگر کمک نماید. آزمـون فوق با اسـتفاده از تکنیـک پیشرفتـه الکتروکمی لومینساس به صورت روزانه در گروه آزمایشگاه جردن انجام و گزارش می شود و درمورد درخواست اورژانسی طی مدت چند ساعت با استفاده از دستگاه تمام خودکار Elecsys نتایج اعلام می گردد.
