بیماری آدیسون؛ علائم تا درمان

بیماری آدیسون که هیپوکورتیزولیسم یا نارسایی آدرنال نیز نامیده می شود، زمانی رخ می دهد که بدن کورتیزول کافی و گاهی اوقات آلدوسترون تولید نمی کند. کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی، در قسمت بالای کلیه ها تولید می شود. عملکرد صحیح غدد فوق کلیوی بسیار ضروری است و توسط مراکز بالاتر در مغز کنترل می شود. غده فوق کلیوی غده درون ریز است و هورمون هایی را در خون ترشح می کند. در بیماری آدیسون، قسمت بیرونی غده آدرنال به نام قشر آسیب دیده است و کورتیزول، آلدوسترون، آندروژن و استروژن تولید نمی‌شود. برخی از عملکردهای حیاتی کورتیزول، کمک به کنترل سطح قند خون، کاهش التهاب پس از آسیب سلولی و کمک به متابولیسم و کنترل حافظه است.

علت بیماری آدیسون

عواملی که منجر به نارسایی آدرنال می شوند عبارتند از:

• مصرف بیش از حد گلوکوکورتیکوئید
• تومور غده آدرنال یا سرطان
• ضربه به سر
• تومور هیپوفیز
• استفاده از داروهای ضد انعقاد
• عفونت های شدید

انواع بیماری آدیسون

بسته به منشأ مشکل، دو دسته اصلی بیماری آدیسون وجود دارد.

• نارسایی اولیه آدرنال (اختلال خود ایمنی)

در نارسایی اولیه آدرنال، سیستم ایمنی بدن به طور غیر طبیعی در برابر غدد آدرنال واکنش نشان می دهد و به آنها آسیب می رساند و در نتیجه تولید کورتیزول به طور کامل متوقف می شود.

• نارسایی ثانویه آدرنال (اکتسابی)

نارسایی ثانویه آدرنال به دلیل ناتوانی غده هیپوفیز در تولید هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH) است که سیگنالی را برای ترشح هورمون کورتیزول یا آدرنالین به غده آدرنال می فرستد. غده هیپوفیز غده ای به اندازه نخود است که در پایه مغز قرار دارد. این اختلال در تنظیم غده هیپوفیز می تواند به دلیل تومورها، برخی داروها، ژنتیک یا ضربه مغزی باشد.

عوامل خطر در بیماری آدیسون

عوامل زیر ممکن است شانس ابتلا به این بیماری را افزایش دهند:

• بیماری های خود ایمنی مانند بیماری گریوز یا دیابت نوع 1
• برداشتن قسمتی از غده فوق کلیوی
• سابقه خانوادگی
• بیماری های مزمن مانند سل
• سرطان
• استفاده از رقیق کننده های خون

علائم و نشانه های بیماری آدیسون

از آنجایی که غده فوق کلیوی بر بسیاری از سیستم های بدن تاثیر می گذارد، طیف وسیعی از علائم و نشانه ها وجود دارد:

1. سرگیجه
2. استفراغ
3. حالت تهوع
4. تغییر رنگ پوست به تیره
5. ضعف عضلانی
6. بی حالی
7. کاهش وزن
8. کاهش اشتها
9. سطح قند خون پایین
10. گرسنگی
11. زخم
12. کمبود انرژی
13. افسردگی
14. اختلالات خواب
15. درد مفاصل
16. ریزش مو
17. تحریک پذیری
18. علائم عصبی روانی مانند نوسانات خلقی
19. اختلال عملکرد جنسی
20. درد شکم
21. قاعدگی نامنظم
22. عدم تحمل گرما یا سرما

بحران آدیسونین:

بحران آدرنال حاد نیز نامیده می شود، یک وضعیت اورژانسی تهدید کننده زندگی است که با هیپوگلیسمی ناگهانی (قند خون پایین)، افت فشار خون (فشار خون پایین)، هیپوناترمی (کم شدن سدیم خون) و هیپرکالمی (پتاسیم خون بالا) مشخص می شود. در ابتدا بیمار احساس بی اشتهایی، حالت تهوع، استفراغ، درد شکم و اسهال می کند. اما با بدتر شدن وضعیت، تب، لرز و تعریق دیده می‌شود و به دنبال آن از دست دادن هوشیاری، روان‌پریشی، تپش قلب و تشنج رخ می‌دهد. این عارضه در اثر ضربه های ناگهانی احساسی، کم آبی شدید، آلرژی های شدید، عوارض بارداری یا قطع ناگهانی استروئید ایجاد می شود. این وضعیت در بخش اورژانس با تجویز فوری مایعات و کورتیکواستروئیدها و حفظ سطح بهینه قند خون، فشار خون و الکترولیت ها مدیریت می شود.

تشخیص بیماری آدیسون چگونه است؟

تشخیص نارسایی آدرنال در مراحل اولیه بیماری چالش برانگیز است زیرا علائم به طور ناگهانی ظاهر نمی شوند. شرح حال خوب و معاینه فیزیکی کمک کننده است. در معاینه، لکه‌های تیره روی پوست می‌تواند علامتی برای بیماری آدیسون باشد. آزمایش خون برای تشخیص بیماری با شناسایی آنتی بادی ها بسیار مهم است و همچنین می تواند به تعیین علت زمینه ای کمک کند.

برخی از آزمایشات لازم عبارتند از:

1) تست تحریک ACTH (که به آن تست تحریک سیناکتن نیز گفته می شود):

این آزمایش عمدتاً برای تشخیص نارسایی آدرنال استفاده می شود. در این آزمایش ACTH تولید شده در آزمایشگاه به فرد تزریق می شود. سپس نمونه خون در فواصل زمانی مختلف برای آزمایش گرفته می شود. به طور معمول، اگر سطح ACTH در خون افزایش یابد، به نوبه خود سطح کورتیزول به عنوان فعال سازی مکانیسم هشدار در بدن افزایش می یابد، اما در بیماری آدیسون، سطوح قشر مغز افزایش نمی یابد یا حداقل افزایش می یابد. آزمایش تحریک ACTH در نارسایی ثانویه آدرنال مفید نیست، زیرا اندازه غدد فوق کلیوی هنوز طبیعی است تا به هر وضعیتی که در بدن رخ می دهد به خوبی پاسخ دهد.

2) تست تحمل انسولین (ITT):

این آزمایش زمانی انجام می شود که تست تحریک ACTH برای تشخیص به اندازه کافی واضح نباشد. در این آزمایش، انسولین به بدن تزریق می شود که در پاسخ، سطح گلوکز خون را کاهش می دهد. این حالت هیپوگلیسمی غده هیپوفیز را تحریک می کند تا مقدار زیادی ACTH تولید کند. این آزمایش تشخیص نارسایی آدرنال را تأیید می کند. همچنین برای تشخیص نارسایی ثانویه آدرنال نسبتا قابل اعتماد است.

بیشتر بخوانید: آزمایش ACTH

3) تست تحریک هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH):

این آزمایش همچنین زمانی انجام می شود که تست تحریک هورمون آدرنوکورتیکوتروپین (ACTH) نامشخص باشد. تشخیص نارسایی ثانویه آدرنال در این آزمایش بیشترین تاثیر را دارد. CRH تزریق می شود و در فواصل زمانی متعدد برای آزمایش، سطح ACTH خون بررسی می شود.

4) آزمایش خون آنتی بادی (بیماری خود ایمنی آدیسون):

این آزمایش آنتی بادی های خاصی را در خون نشان می دهد و بیماری خودایمنی آدیسون را تشخیص می دهد.

5) سی تی اسکن:

سی تی اسکن شکم به یافتن تغییرات ساختاری در غدد فوق کلیوی کمک می کند، که معمولاً در بیماری خودایمنی آدیسون انجام می شود.

6) MRI:

این کار برای شناسایی تغییرات در غده هیپوفیز و هیپوتالاموس انجام می شود.

7) تست عملکرد تیروئید (TFT)

درمان بیماری آدیسون

بیماری آدیسون یک بیماری دائمی و غیرقابل درمان است، اما درمان جایگزینی هورمون علائم مرتبط با این بیماری را به شدت تغییر می دهد.

مدیریت نارسایی موقت آدرنال به علت زمینه ای بستگی دارد. اگر به دلیل هر بیماری عفونی مانند سل، دیابت یا کم کاری تیروئید باشد، درمان این موارد، بیماری آدیسون را نیز درمان می کند. اما اگر به دلیل نقص سیستم ایمنی باشد، درمان دائمی ممکن نیست. در این شرایط، درمان نیاز به یک برنامه مدیریت مادام العمر دارد. که شامل:

• درمان جایگزین کورتیکواستروئید مادام العمر.
• هیدروکورتیزون به عنوان جایگزینی برای کورتیزول.
• پردنیزولون یا دگزامتازون به طور غیر معمول استفاده می شود.
• فلودروکورتیزون به عنوان جایگزینی برای آلدوسترون استفاده می شود.
• در بحران آدرنال، هیدروکورتیزون به صورت داخل وریدی یا عضلانی در اسرع وقت تجویز می شود.

نتیجه گیری:

افرادی که به بیماری آدیسون مبتلا هستند تنها با مصرف دارو برای تمام عمر می توانند زندگی عادی و سالمی داشته باشند. معمولاً عدم موفقیت یا تأخیر در تشخیص منجر به عوارض و مرگ می شود. حتی پس از تشخیص، احتمال مرگ دو برابر بیشتر از جمعیت عمومی است. این ممکن است به دلیل عدم ایجاد جایگزینی مینرالوکورتیکوئید و گلوکوکورتیکوئید کافی باشد.

معاینات منظم پزشک و آزمایش خون نقاط عطف کلیدی برای جلوگیری از تشدید بیماری در هر مرحله از زندگی و جلوگیری از عوارض یا بحران های آدیسون است.

انجام آزمایش ACTH در شهر تهران

آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن با بیش از 23 سال سابقه فعالیت ، دارای بخش های بالینی، ژنتیک و پاتولوژی می باشد.

آزمایش ACTH در آزمایشگاه جردن قابل انجام است و نتیجه آن ظرف یک روز کاری گزارش می گردد.

برای انجام آزمایش ACTH الزاما نیازی به مراجعه حضوری به آزمایشگاه نیست.

شما می توانید از طریق تماس با شماره های 09128905065 و 09128905066 هماهنگی لازم جهت اعزام نمونه گیر به محل را انجام دهید.