هورمون کورتیزول توسط غدد فوق کلیوی تولید می شود. عملکرد آن شامل تنظیم متابولیسم، کاهش التهاب و کمک به عملکرد سیستم ایمنی است. با این حال، سطوح بالا می تواند منجر به علائمی مانند افزایش وزن، دیابت یا پوکی استخوان و فشار خون بالا شود.
سطوح بالای کورتیزول عمدتاً به دلیل استفاده طولانی مدت از کورتیکواستروئیدها رخ می دهد که در درمان بیماری هایی مانند لوپوس یا پیوند اعضا تجویز می شود. افزایش تولید این هورمون همچنین ممکن است نتیجه استرس مزمن یا تومور در غدد فوق کلیوی یا غده هیپوفیز باشد.
هورمون کورتیزول چیست؟
کورتیزول، هورمون استرس نامیده می شود زیرا یکی از هورمون های اولیه است که توسط غدد فوق کلیوی در پاسخ به استرس ترشح می شود. هنگامی که غدد فوق کلیوی به درستی کار می کنند، مقدار کافی کورتیزول در بدن تولید می شود.
اما کورتیزول فراتر از یک هورمون استرس است. این هورمون اثرات گسترده ای در بدن دارد زیرا با سیستم تولید مثل، ایمنی و غدد درون ریز در تعامل است. در نتیجه، عوامل استرس زا، مانند مواردی که در کار یا زندگی افراد وجود دارد، می توانند باعث آزاد شدن کورتیزول، چه به صورت حاد یا مداوم شوند. افزایش سطح کورتیزول به روش های متفاوت بر سلامت افراد تأثیر می گذارد. کورتیزول قند خون را افزایش می دهد، پاسخ های ایمنی به التهاب را سرکوب می کند و در تنظیم متابولیسم پروتئین، چربی ها و کربوهیدرات ها نقش دارد.
در مقادیر مناسب، کورتیزول تعادل را فراهم می کند، به جلوگیری از پاسخ ایمنی بیش فعال یا ارائه گلوکز برای مقابله با یک موقعیت استرس زا کمک می کند. اما زمانی که کورتیزول بیش از حد وجود داشته باشد، می تواند مضر باشد.
هورمون کورتیزول در مقادیر مناسب برای حفظ وزن سالم، کنترل چرخه‌های خواب، تنظیم فشار خون و کنترل بسیاری از عملکردهای حیاتی بدن ضروری است. با این حال، سطوح بالای کورتیزول می تواند به شدت بر سلامت تأثیر بگذارد و ممکن است نشانه ای از مشکلات سلامتی باشد.
برای تعیین اینکه آیا سطح کورتیزول در بدن بالا می باشد یا خیر، پزشک یا متخصص غدد آزمایش خون کورتیزول، آزمایش ادرار را تجویز خواهند کرد. در صورت بالا بودن سطح کورتیزول، پزشک ممکن است ورزش منظم، کاهش مصرف قند و رژیم غذایی را برای کاهش استرس توصیه کند. سطوح بالای کورتیزول ممکن است به دارو یا حتی مداخلات جراحی نیاز داشته باشد.
بیشتر بخوانید: آزمایش کشت خون
علائم رایج هورمون کورتیزول چیست؟
علائم اصلی سطوح بالای کورتیزول عبارتند از:
- افزایش وزن و بزرگ شدن دور شکم، به دلیل احتباس مایعات و توزیع مجدد چربی بدن
- دیابت و افزایش سطح قند، به دلیل تولید گلوکز بیشتر توسط کبد
- پوکی استخوان، به دلیل کاهش جذب کلسیم و کاهش کلاژن
- افزایش استرس، تحریک پذیری و افسردگی، به دلیل ترشح آدرنالین و اثر مستقیم آن بر مغز
- کلسترول بالا، به دلیل افزایش تولید چربی در کبد و آزاد شدن چربی در جریان خون
- ضعف عضلانی، ناشی از کاهش تولید پروتئین و تجزیه پروتئین در بافت ها
- فشار خون بالا، به دلیل احتباس سدیم و مایعات و افزایش سطح آدرنالین در خون
- کاهش مکانیسم های دفاعی در بدن، به دلیل کاهش پاسخ التهابی و کاهش ایمنی کلی
- افزایش هورمون های مردانه که در زنان می تواند باعث رشد بیشتر موهای بدن، صدای ضخیم تر یا ریزش مو شود
- تغییر در چرخه قاعدگی و ناباروری، به دلیل عدم تعادل هورمون های زنانه
- پوست شکننده، به دلیل کاهش کلاژن و توانایی های التیام بخشی، منجر به زخم ها، بثورات و ترک های پوستی بیشتر می شود
این تغییرات عمدتاً به دلیل سطح بالای کورتیزول مداوم ایجاد می شود که می تواند منجر به سندرم کوشینگ شود.
علل احتمالی بالا بودن کورتیزول چیست؟
افزایش سطح کورتیزول ممکن است به عواملی مرتبط باشد، مانند:
✅ استفاده از داروهای کورتیکواستروئیدی، مانند پردنیزون یا دگزامتازون، برای بیش از 15 روز و یا مصرف دوزهای بالا
✅ اختلال عملکرد غده آدرنال، ناشی از تومور یا اختلال در تنظیم در سطح سلولی، که منجر به افزایش تولید کورتیزول می شود
✅ تومور غده هیپوفیز که می تواند تولید کورتیزول را در غدد فوق کلیوی تحریک کند
✅ تومور غده آدرنال، زیرا این غده کورتیزول نیز تولید می کند
✅ استرس بیش از حد و خواب نامنظم، که می تواند باعث اختلال در تولید کورتیزول و منجر به سطوح بالاتر در خون شود.
به نظر می رسد استرس عاملی در تغییرات خفیف سطح کورتیزول است که افزایش قابل توجه سطح آن معمولاً نشانه ای از مشکل غدد است.
تشخیص بالا بودن کورتیزول
در صورت مشکوک بودن به سطوح بالای کورتیزول، پزشک، آزمایش خون، آزمایش ادرار یا آزمایش بزاق را برای ارزیابی سطح این هورمون در بدن تجویز می کند.
در صورت تایید، پزشک ممکن است علت زمینه‌ای را بررسی کند که می‌تواند از طریق ارزیابی بالینی، CT یا MRI شکم و سر، اسکن PET انجام شود.
درمان هورمون کورتیزول
سطوح بالای کورتیزول ناشی از کورتیکواستروئیدها را می توان با قطع تدریجی دارو از بیمار در طی چند روز درمان کرد. این کار باید تحت نظر پزشک یا متخصص مغز و اعصاب انجام شود.
افزایش کورتیزول به دلیل یک بیماری جدی مانند تومور، باید با دارو تا سطوح پایین تر درمان شود. داروها شامل متیراپون و آمینوگلوتتیمید هستند. پزشک ممکن است برداشتن تومور را با جراحی توصیه کند که توسط جراح غدد انجام می شود.
کنترل سطوح بالای کورتیزول
هنگامی که سطح کورتیزول برای مدت طولانی در سطح غیر طبیعی بالا باقی بماند، می تواند در بدن آسیب قابل توجهی ایجاد کند. اقداماتی وجود دارد که افراد می توانند برای مدیریت سطوح بالای کورتیزول انجام دهند، از جمله:
📌 مدیریت سطوح استرس:
اقداماتی برای مدیریت استرس، مدیتیشن و اجتناب از عوامل استرس زا و مدیریت الگوهای تفکر استرس زا، می تواند به کاهش سطح کورتیزول ناشی از استرس بالا کمک کند.
📌 داشتن خواب با کیفیت:
داشتن یک برنامه خواب منظم برای کمک به بدن در مدیریت سطح کورتیزول بسیار مهم است.
📌 ورزش منظم:
مطالعات نشان داده اند که ورزش در کاهش استرس و بهبود کیفیت خواب نقش دارد و در طول زمان می تواند به کاهش سطح کورتیزول کمک کند.
انجام آزمایش کورتیزول توسط آزمایشگاه جردن
اگر میخواهید آزمایش کورتیزول انجام دهید پیشنهاد می شود با کارشناسان آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن تماس حاصل فرمایید.
آزمایشگاه جردن با بیش از بیست سال سابقه کار، یکی از بهترین مراکز انجام آزمایش کورتیزول می باشد.
آزمایشگاه جردن با تمامی بیمه های پایه و تکمیلی طرف قرار می باشد همچنین شما می توانید حتی در روز های تعطیل نیز اقدام به انجام آزمایش خود کنید.
