آزمایش خون کورتیزول برای اندازه‌گیری سطح کورتیزول، هورمونی که توسط غده فوق کلیه تولید می‌شود، انجام می‌گیرد. کورتیزول نقش مهمی در پاسخ بدن به استرس، تنظیم متابولیسم، کنترل قند خون و حفظ فشار خون دارد.
این آزمایش می‌تواند به تشخیص مشکلات مرتبط با غده فوق کلیه، مانند سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون کمک کند. تغییرات غیرطبیعی در سطح کورتیزول ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های مختلف یا استرس مزمن باشد و به همین دلیل، پزشکان برای ارزیابی سلامت کلی بیمار و بررسی مشکلات مرتبط با استرس یا عملکرد غدد فوق کلیه از این آزمایش استفاده می‌کنند.
آزمایش خون کورتیزول چیست؟
کورتیزول هورمونی است که تقریباً بر تمام اندام ها و بافت های بدن تأثیر می گذارد. غدد فوق کلیوی که دو غده ریز در بالای کلیه ها هستند، کورتیزول تولید می کنند. هیپوتالاموس در مغز و غده هیپوفیز، اندام کوچکی در زیر مغز، تولید این هورمون را تنظیم می کنند. هنگامی که مقدار کورتیزول در خون کاهش یابد، هیپوتالاموس هورمون آزاد کننده کورتیکوتروپین (CRH) را تولید می کند که غده هیپوفیز را برای ایجاد ACTH (هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک) تحریک خواهد کرد.
غدد فوق کلیوی توسط ACTH برای تولید و آزادسازی کورتیزول تحریک می شوند. مغز، هیپوفیز و غدد فوق کلیوی باید به درستی کار کنند تا بتوانند سطوح کافی کورتیزول تولید کنند. آزمایش کورتیزول تعیین می کند که چه مقدار کورتیزول در خون وجود دارد. اگر سطح کورتیزول به طور غیر طبیعی بالا یا پایین باشد، ممکن است به علت مشکل زمینه ای غده فوق کلیوی باشد. در صورت عدم درمان، این شرایط می تواند تهدید کننده زندگی باشد. کورتیزول یک هورمون مهم است که در انجام وظایف زیر نقش دارد:
- پاسخ به استرس و عفونت
- تنظیم سطح قند خون
- کنترل فشار خون
- کنترل متابولیسم
آزمایش کورتیزول برای چه مواردی استفاده می شود؟
آزمایش کورتیزول برای کمک به تشخیص اختلالات غده فوق کلیوی استفاده می شود، معمولاً در سندرم کوشینگ، بدن کورتیزول بیش از حد تولید می کند و بیماری آدیسون که در آن کورتیزول ناکافی در بدن تولید می شود. کورتیزول هورمونی است که متابولیسم پروتئین، لیپید و کربوهیدرات را در کنار سایر عملکردها تنظیم می کند. سطح کورتیزول در خون به طور معمول در یک الگوی “تغییرات روزانه” افزایش و کاهش می یابد، در اوایل صبح به اوج خود می رسد، در طول روز کاهش می یابد و در حدود نیمه شب در پایین ترین مقدار است.
در برخی موارد به دلیل یافته‌های غیرطبیعی سطوح کورتیزول، پزشک ممکن است آزمایش‌های بیشتری را برای کمک به تأیید یافته و تعیین علت درخواست کند. مانند:
تست های سرکوب دگزامتازون
شامل تجزیه و تحلیل سطوح کورتیزول در نمونه اولیه، سپس تجویز دگزامتازون خوراکی (یک گلوکوکورتیکوئید مصنوعی) و تشخیص سطح کورتیزول در نمونه های زمان بندی شده با سرکوب تولید ACTH است.
آزمایش تولید ناکافی کورتیزول
اگر پزشک احساس کند که غدد آدرنال به اندازه کافی کورتیزول تولید نمی کند یا اگر آزمایشات خون اولیه نشان دهنده تولید ناکافی کورتیزول باشد، ممکن است آزمایش تحریک ACTH تجویز شود. تحریک ACTH آزمایشی است که میزان کورتیزول را در خون قبل و بعد از تزریق ACTH مصنوعی بررسی می کند. اگر غدد آدرنال به طور طبیعی کار کنند، سطح کورتیزول در پاسخ به تحریک ACTH افزایش می یابد. سطح کورتیزول اگر آسیب ببیند یا به درستی کار نکند، پایین خواهد بود.
چه زمانی انجام آزمایش کورتیزول نیاز است؟
اگر در فردی علائم سندرم کوشینگ یا بیماری آدیسون دیده شود، ممکن است نیاز به انجام آزمایش کورتیزول باشد.
سندرم کوشینگ علائم زیر را ایجاد می کند:
- چاقی
- فشار خون بالا
- قند خون بالا
- پوست شکننده و رگه های بنفش شکم
- ضعف و تحلیل عضلانی
- بی نظمی قاعدگی
- افزایش موی صورت
- زنان ممکن است چرخه های قاعدگی نامنظم و رشد موهای صورت را تجربه کنند.
این آزمایش همچنین ممکن است زمانی تجویز شود که فرد علائم کمبود کورتیزول را به دلیل نارسایی آدرنال یا بیماری آدیسون نشان دهد. این علائم شامل:
- کاهش وزن
- خستگی
- ضعف عضلانی
- درد در ناحیه شکم
- تغییر رنگ پوست (در بیماری آدیسون شایع تر است)
- فشار خون پایین
- استفراغ و حالت تهوع
- اسهال
- کاهش موهای بدن
همچنین در صورت داشتن علائم بحران آدرنال (یک وضعیت تهدید کننده زندگی که زمانی رخ می دهد که سطح کورتیزول به طور خطرناکی پایین باشد) ممکن است به آزمایش کورتیزول نیاز باشد. بحران آدرنال به روش های زیر ظاهر می شود:
- فشار خونی که به شدت پایین است
- استفراغ شدید
- اسهال شدید
- کم آبی بدن
- درد ناگهانی شدید در شکم، کمر و پاها
- سردرگمی و تحریک پذیری
- از دست دادن هوشیاری
بیشتر بدانید: نارسایی حاد کلیوی؛ علل تا درمان
آمادگی برای آزمایش کورتیزول چگونه است؟
آزمایش کورتیزول شامل یک آزمایش خون می باشد. زمان انجام آزمایش کورتیزول بسیار مهم است زیرا سطح کورتیزول در طول روز در نوسان است. آزمایش خون کورتیزول به طور معمول دو بار در روز انجام می شود، یک بار در صبح زمانی که سطح کورتیزول در بالاترین حد است و دوباره در عصر زمانی که سطح کورتیزول در پایین ترین حد است.
نتایج آزمایش کورتیزول به چه معنا است؟
سطوح بیش از حد کورتیزول ممکن است نشان دهنده سندرم کوشینگ باشد، در حالی که سطوح کورتیزول بسیار پایین ممکن است نشان دهنده بیماری آدیسون یا نوع دیگری از بیماری آدرنال باشد.
اگر فرد به تست تحریک ACTH پاسخ دهد و کورتیزول کافی نداشته باشد، به احتمال زیاد مشکل به دلیل تولید ناکافی ACTH توسط هیپوفیز است. اگر فرد به تست تحریک ACTH پاسخ ندهد، به احتمال زیاد مشکل مربوط به غدد فوق کلیوی است.
نارسایی ثانویه آدرنال زمانی رخ می دهد که غدد فوق کلیوی در نتیجه اختلال عملکرد هیپوفیز یا سنتز ناکافی ACTH کم کار می شوند. آسیب آدرنال باعث کاهش تولید کورتیزول می شود که به آن نارسایی اولیه آدرنال یا بیماری آدیسون گفته می شود.
هنگامی که یک ناهنجاری شناسایی شود و به غده هیپوفیز، غدد فوق کلیوی یا علت دیگری مرتبط باشد، پزشک ممکن است آزمایش های دیگری مانند سی تی (توموگرافی کامپیوتری) یا اسکن MRI (تصویربرداری تشدید مغناطیسی) را برای تشخیص دقیق، تجویز کند. اگر سطح کورتیزول غیر طبیعی باشد، همیشه به معنای داشتن بیماری نیست. عفونت، استرس و بارداری همگی می توانند بر نتایج آزمایش کورتیزول تأثیر بگذارند. سطح کورتیزول همچنین می تواند تحت تأثیر قرص های ضد بارداری و همچنین سایر داروها قرار گیرد. بهتر است همیشه در مورد نتایج آزمایش با پزشک متخصص مشورت شود.
تست های مرتبط: هورمون آدرنوکورتیکوتروپیک (ACTH)، تست تحریک ACTH
انجام آزمایش Cortisol در آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن
شما می توانید آزمایش کورتیزول را در آزمایشگاه جردن تحت پوشش بیمه های پایه و تکمیلی انجام دهید و نتیجه آزمایش خود را ظرف یک روز کاری دریافت نمایید.
جهت هماهنگی اعزام نمونه گیر به محل با شماره های 88798979 ، 09128905065 و 09128905066 تماس حاصل فرمایید.
