آزمایش های تشخیصی بیماری سل

در مورد بیماری سل بیشتر بدانیم

سل یک بیماری عفونی می باشد که از قرن ها پیش جزو مشکلات بهداشتی عمده و از علل مهم مرگ و میر بوده است.
در قرن هجدهم و نوزدهم، اپیدمی سل در سراسر اروپا و آمریکای شمالی گزارش شده اما به دنبال کشف علت سل (باکتری مایکوباکتریوم) توسط رابرت کخ و تولید واکسن و پیشرفت درمانهای دارویی، شیوع بیماری سل تا حدود بسیار زیادی کاهش یافت. با این حال امروزه به دلیل ظهور ویروس HIV، تعداد مبتلایان به بیماری سل نیز رو به افزایش می باشد بطوریکه افزایش عفونت همزمان HIV و سل نشان دهنده همگرایی اپیدمی های HIV و سل در برخی از کشور ها می باشد. ویروس HIV باعث تضعیف سیستم ایمنی فرد شده و در نتیجه احتمال ابتلا به سل افزایش می یابد و امروزه مهمترین علت مرگ در بیماران HIV مثبت، عفونت سل است.

بیماری سل یکی از ده عامل مهم مرگ و میر در سراسر جهان بوده و با توجه به اهمیت این بیماری عفونی، طبق استاندارد های بین المللی بایستی همه ی موارد مثبت به مقامات بهداشتی گزارش شوند تا امار دقیقی از مبتلایان داشته باشیم اما متاسفانه بسیاری از موارد ناشناس و بدون تشخیص باقی می مانند.
بیماری سل یا TB توسط باکتری مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می شود که معمولا ریه ها را درگیر می کند اما احتمال درگیری هر ارگانی از بدن مانند ستون فقرات، دستگاه گوارش، مغز و کلیه نیز وجود دارد.

علائم بیماری سل چیست؟

علائم کلی بیماری سل عبارتند از :

۱- احساس بیحالی و ضعف
۲- کاهش وزن
۳- تب و تعریق شبانه
۴- سرفه (گاها سرفه خونی)
۵- درد قفسه سینه
۶- خستگی
۷- از دست دادن اشتها
۸- سرفه ای که ۳ هفته یا بیشتر طول بکشد

بیماری سل از چه راه هایی منتقل می شود؟

میکروب های بیماری سل از طریق هوا منتقل می شوند. زمانیکه شخص مبتلا به عفونت سل فعال صحبت، سرفه یا عطسه می کند، میکروب ها از طریق آئروسل وارد هوا می شوند و بسته به آن محیط می توانند تا ساعاتها در هوا بمانند و زمانیکه فرد سالم در این محیط قرار می گیرد با تنفس هوای آلوده به باکتری سل، آلوده می شود.

بیشتر بخوانید: بیماری های تنفسی و علامت مشکلات ریوی

تفاوت عفونت نهفته سل و بیماری سل چیست؟

افراد مبتلا به عفونت نهفته سل دارای میکروب سل در بدن هستند اما میکروب ها فعال نیستند و علائمی ایجاد نمی کنند و بدن و سیستم ایمنی فرد می تواند با میکروب مبارزه کند و جلوی رشد آن را بگیرد بنابراین این افراد بیمار محسوب نمی شوند و مسری هم نمی باشد.
غالبا عفونت نهفته سل ( سل غیر فعال) در بدن افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند، مجددا فعال و تکثیر شده و در نهایت منجر به بیماری سل می شود بنابراین در این افراد درمان در جهت کنترل شیوع سل مهم می باشد.
امروزه طبق آمار سازمان بهداشت جهانی تخمین زده می شود که حدود ۲ میلیارد نفر سل نهفته داشته باشند.
افرادی که مبتلا به بیماری سل هستند، بیماری آنها فعال بوده . علائم بیماری سل در این افراد مشهود است و احتمال سرایت به دیگران نیز بالاست. سل فعال در چند هفته اول آلودگی با باکتری سل یا ممکن است سال ها بعد بدنبال فعال شدن عفونت نهفته سل اتفاق بیفتد.

چه افرادی بیشتر در معرض ابتلا به بیماری سل قرار دارند؟

۱- افرادی که سیستم ایمنی ضعیفی دارند. (به عنوان مثال افراد تحت درمان با دارو های سرکوب کننده سیستم ایمنی یا افراد سالمند)
۲- افرادی که اخیرا در تماس با فرد مبتلا بوده اند.
۳- معتادان تزریقی، بی خانمان ها
۴- مبتلایان به عفونت HIV
۵- بیماران دیابتی
۶- افرادی که معده خود را برداشته اند (گاسترکتومی) یا سوء جذب چندین ماده مغذی دارند.

آزمایش های تشخیصی بیماری سل

عفونت نهفته سل و بیماری سل، هر دو از طریق آزمایش قابل تشخیص می باشند.

آزمایش پوستی سل: این آزمایش از طریق تزریق مقدار کمی مایع به نام توبرکولین در قسمت ساعد انجام می شود. ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از تزریق مایع، بر اساس واکنش محل تزریق به مایع تزریق شده، وضعیت بیمار مورد بررسی قرار می گیرد.
برای تشخیص سل نهفته و بیماری سل از هم، ممکن است پزشک معالج انجام رادیوگرافی از قفسه سینه و آزمایش خلط را تجویز کند.

آزمایش (Interferon Gamma Release Assays) IGRA : IGRA یا آزمایش انتشار اینترفرون گاما یک آزمایش خونی است که می تواند به تشخیص هر دو حالت عفونت مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ( سل فعال و عفونت نهفته) کمک کند ولی این آزمایش کمکی به تشخیص عفونت نهفته سل از بیماری سل نمی کند که معمولا پزشک معالج با توجه به علائم بالینی بیمار و سایر یافته های رادیوگرافی تشخیص عفونت فعال سل یا عفونت نهفته می دهد.
نکته مهم در مورد تست IGRA این است که واکسیناسیون BCG باعث نتیجه مثبت کاذب نمی شود و همچنین این تست در بچه های زیر ۵ سال و افراد با نقص سیستم ایمنی کاربرد ندارد.

چگونه از شیوع بیماری سل پیشگیری کنیم؟

با توجه به اینکه سل یک بیماری عفونی می باشد، نیازمند راهبرد های دقیقی جهت کاهش شیوع بیماری و کاهش تعداد موارد مرگ و میر می باشد.
– واکسیناسیون
تزریق واکسن باسیلوس کالمت گرین (BCG) که این واکسن آنتی بادی هایی را علیه مایکوباکتریوم توبرکلوزیس ایجاد می کند. تاثیر واکسن ب ث ژ در کودکی بیشتر از بزرگسالی می باشد به همین جهت در بدو تولد و در بیمارستان تزریق می گردد. در صورت نزدن واکسن ب ث ژ هنگام تولد، تا قبل از یک سالگی تزریق می گردد
– بالا نگه داشتن ایمنی بدن
درست است که واکسیناسیون تا حدودی از ابتلا به بیماری سل جلوگیری می کند اما نمی تواند به صورت مادام العمر از فرد محافظت کند. افراد با سیستم ایمنی قوی کمتر در معرض خطر ابتلا به بیماری سل قرار دارند بنابراین سبک زندگی سالم ، داشتن رژیم غذای مناسب، ورزش، عدم مصرف سیگار و نوشیدنی های الکلی می تواند تاثیرگذار باشد.
– رعایت بهداشت
رعایت بهداشت نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به بیماری سل دارد.
روش های ساده بهداشتی مانند پوشاندن دهان هنگام سرفه، شستن دست قبل از خوردن غذا، استفاده از ماسک و دستکش در مراکز پزشکی، خودداری از تماس مستقیم با افراد مبتلا و … نقش مهمی در پیشگیری از ابتلا به بیماری سل دارند.

چه زمانی باید به پزشک متخصص مراجعه کرد؟

تشخیص و درمان به موقع عامل مهم کاهش آمار مرگ و میر ناشی از ابتلا به بیماری سل می باشد لذا در صورت مشاهده هر یک از علائم بیماری سل فورا به پزشک مراجعه کنید.
همچنین افراد HIV مثبت حتما جهت انجام تست PPD باید به آزمایشگاه یا مراکز درمانی مراجعه کنند.

بیماری سل مقاوم به درمان چیست؟

سل مقاوم به دارو مسئله ی بسیار جدی در بهداشت جهانی می باشد. زمانیکه بیمار به مصرف نسخه تجویز شده توسط پزشک پایبند نباشد، در این صورت میکروب سل نسبت به دارو ها مقاوم می شود بنابراین تنها کاری که باید انجام داد این است که فرد مبتلا به سل دوره ی درمان تجویز شده را کامل کند.

آیا بیماری سل درمان می شود؟

دوره درمان سل ممکن است ۴،۶ یا ۹ ماه طول بکشد.
در اکثر موارد می توان بیماری سل را با دارو های مناسب نظیر آنتی بیوتیک ها درمان کرد که طول درمان و نوع دارو های مصرفی به عوامل مختلف از جمله سن بیمار، سلامت عمومی، نوع بیماری (عفونت نهفته سل یا بیماری سل)، محل عفونت در بدن و … بستگی دارد.
اصولا افراد مبتلا به بیماری سل نسبت به افرادی که درگیر عفونت نهفته سل هستند، طول درمان طولانی تری پیش رو خواهند داشت.
توصیه می شود افراد پس از مداوای کامل حتما مراقبت های بعد از بیماری سل را جدی بگیرند و تحت نظر پزشک متخصص باشند.

آزمایش های تشخیصی بیماری سل در کجا انجام می‌شود؟

آزمایش های تشخیصی بیماری سل در آزمایشگاه پاتوبیولوژی و ژنتیک جردن قابل انجام می باشند و نتایج آن در کوتاه ترین زمان ممکن به صورت کاملا محرمانه گزارش می گردد.

منابع :
National Library of Medicine
CDC /Centers for Disease Control and Prevention
TheHealthSite.com

کپی با ذکر منبع بلامانع می باشد.

گردآورنده: غزال گلابچی فرد
تایید صحت علمی: دکتر بهناز ایراندوست